Andijon davlat Universiteti Tabiiy fanlar fakulteti 101-guruh

Andijon davlat Universiteti

Tabiiy fanlar fakulteti 101-guruh

talabasi Egamnazarova Muhsinaning

Botanika fanidan" O'zbekiston florasida

gilos turkumi "mavzusida yozgan

mustaqil ishi

Mavzu:O'zbekiston florasida gilos turkumi

Reja:

1.Ikki urug'pallalilar sinfi

2.Ra'nodoshlar oilasi

3.Gilos turkumi

Ikki urug'pallalilar ikkita urug'palla murtakka ega.Barglarining to'rsimon tomirlashi, poya va ildizlarda alohida to'qima kambiy bo'lishi va ko'pincha, gullari 5yoki 4a'zoli tipdaligi bilan tavsiflanadi, kambiy poya va ildizlarning yo'g'on tortishni ta'minlaydi. Ularga o'tlar daraxt butalardan iborat.Ikki urug'pallali o'simliklar g ulli o'simliklarning 360-370ta oilaga mansub 175000dan ortiq turni o'z ichiga oladi. Ikki urug'pallali o'simliklar hamma tomonidan qabul qilingan umumiy sistemasi yo'q, ularning kelib chiqishi va filogenetik bog'lanishi aniqlanmagan. Ikki urug'pallali o'simliklar tuproq va iqlim sharoitiga har xil bo'lgan juda ko'p joylarda o'sadi. Ikki urug'pallali o'simliklarning katta kichikligi, shakli,marfalogik -anatomik tuzilishi shuningdek, ko'payish organlarning tuzilishi nihoyatda xilma-xil. Ikki urug'pallali o'simliklar yer shahrining hamma joyida uchraydi. Ikki urug'pallali o'simliklar orasida kartoshka, no'xot, lavlagi,qovun, tarvuz, uzum, olma, g'o'za, kungaboqar kabi muhim xo'jalikda ahamiyatga ega bo'lgan o'simliklar bor.

Ra'nodoshlar atirguldoshlar (rosaceae)-ikki urug'pallali o'simliklar oilasi. Daraxt, buta va o'tlardan iborat. Barglari ketma-ket joylashgan. Gullari to'g'ri asosan,ikki jinsli,yakka yoki ko'pincha to'pgulda o'rnashgan. Changchilari ko'p, meva bargli bitta va ko'p bo'ladi. Mevasi -po'stli ko'sakcha olma, danak va boshqa ko'rinishda bo'ladi. Ba'zi madaniy Ra'nodoshlarda mevalar partenokarp va urug'siz tuzilgan. 100ga yaqin turkum 3000dan ortiq turi bor. Butun yer sharida tarqalgan.Asosan,Shimoliy yarimsharlarning mo'tadil va subtropik hududlarda tarqalgan . O'zbekistonda 38turkumga mansub 266turi o'sadi. Ra'nodoshlar oilasi ko'pincha quyidagi kenja oilalar:topilg'idoshchalar (mevasi ko'p po'stli),olmadoshcha (mevasi-olma),atirguldoshlar (mevasi -danakcha)ga bo'linadi.

Gilos-ra'noguldoshlar (atirgullilar) oilasiga mansub danakli meva daraxti.Yovvoyi holda O'rta va Janubiy Yevropa, Eron,Kavkaz,Ukraina, Moldovada uchraydi. Yevropa mamlakatlari Turkiya, Eron,Afg'oniston, Xitoy, Yaponiya, Ukrainaning janubida, Kavkaz,Boltiqbo'yi va o'rta Osiyoda etildi .

Gilos daraxtining bo'yi 10-15m (ba'zan 30m gacha boradi ) shoxlari qalin,yoyilib o'sadi. Barglari cho'ziq tuxumsimon, to'q yashil. Guli oq,ikki jinsli, gulbandi uzun. Mevasining shakli dumaloq, yuraksimon eti shirali sirti tekis. Mevasi danak.Tarkibida 7-15%qand, 0.36-1.1%kislota, vitaminlar, 0.2%oshlivchi va 0.7%gacha pektin moddasi bor.Yangiligida iste'mol qilinadi,kampot ,murabbo tayyorlanadi. Gilos asal beradigan o'simliklar qatoriga kiradi. Danagi mag'zida 30%gacha porfimerya sanoa tida ishlatiladigan moy bor.Gilos unumdor, nam, mo'tadil yerlarda yaxshi o'sadi.

Yoruglikka issiqlikka juda talabchan.Ko'chati ekilgandan keyin 4-9yilda hosilga kiradi. Daraxt 100yilgacha yashaydi, tupi 150-300kg hosil beradi. Asosan mart -aprelda gullaydi, may- iyun oyida pishadi.Yozi issiq hududlarda yaxshi o'smaydi. Namga talabchan.Ko'chati, asosan magellab olchasi yoki yovvoyi olchaga payvandlab ko'paytiriladi. Ko'pincha sug'orib, tagi yumshatilib turiladi. Gilosni yoshartirish maqsadida 2-3yillik shoxlari butalib, daraxtni qo'shimcha oziqlantiriladi. Gilos uchun ayniqsa yelim oqish kasalligi g'oyat hafli. Erta bahorda va yozda insektitsidlar va fungitsitlarning biron turi bilan 2-3martta ishlov beriladi.

Navlari gilosning 100ga yaqin navi ma'lum. O'zbekistonda gilosning Savri Surxon, Qora gilos, Sariq gilos, Bahor , Revershon, Sariq drogana, chkalov navlari ko'p ekiladi

Gilos shakar, organik kislotalar ,vitamin va minerallarga juda boy meva bo'lib,u bizga quydagilarda yordam beradi.

●qon tomirlarni mustahkamlashda

●qonning tarkibini yaxshilashda

●xolesterin miqdorini tushirishda

●organik toksonlarni tozalashda

●oshqozon -ichak trakti faoilyatini faollashtirishda

●qon bosimini tushirishda

Gilosni 100grammi 50kkalni tashkil qilib, ulardan 1.1grammini oqsillar, 0.4grammni yog'lar va 11.5grammini uglevod tashkil qiladi.

Gilosda shakar miqdori ko'pligi sabab asosan uni qandli diabetdan aziyat chekuvchi insonlarga iste'mol qilish tavsiya qilinmaydi. Bundan tashqari u allergiyani chaqirish sabab ham, yosh bolalarga ko'p miqdorda berish tavsiya qilinmaydi. Aytgancha sariq va sariq-pushti rangli giloslar qizil gilosga nisbatan allergiyani chaqiruvchi moddalar ko'proq bo'ladi.

Sariq gilosning eng muhim afzalligi ularning yuqori hosil va meva sifatida hisoblanadi. Shu sababli, bugungi kunda ularning klassil qizil mevalar uchun haqiqiy raqobatchilar bo'lishdi. Ushbu turning kelib chiqishi noma'lum, biroq u Rossiyadan Germaniyaga keladi. U"Dragon"nomi saks nomini ishlab chiqaruvchi sharafiga nom oladi. Shu shirin gilosning eng qadimgi navlaridan hisoblanadi.Uning hajmi bo'yicha mevasi juda katta. O'rtacha og'irligi 6.5gramm maksimal massasi 8gramm. Gilosning yuqori qismi yumshoq, huni juda chuqur va keng. Terining rangi tabiiy ravishda sariq uning yuzasi juda yumshoq, ingichka. Meva go'shti ochiq sariq ranga ega. Tuzilishi bo'yicha u juda zich yetarli miqdorda sharbatni o'zichiga oladi.