Андижон давлат университети кошидаги 3-сон академик лицей буйрукдан кучирма

Ekologik omillar klassifikatsiyasi. 

---

18 
Tabiiy muhitda uchraydigan har xil omillarni 3 ta asosiy ekologik guruhga
taqsimlash munkin: 1) abiotik; 2) biotik; 3) antropogen omillar guruhi. 
I. Abiotik omillar
-organizmlarga ta‘sir qiladigan neorganik muhitning majmua omilaridir. 
Bu omillarni kimyoviy (atmosferaning tarkibi, suvning sho‘rligi, tuproqning tarkibi, loyqaning 
kimyoviy tarkibi), fizikaviy yoki iqlim (harorat, bosim, yorug‘lik, namlik, shamol) omillariga bo‘lish 
mumkin. Yer yuzasining tuzilishi (relyef), geologik va klimatik. Abiotik omillarning xilma-xilligi-
tirik organizmlarning tarixiy rivojlanishi, muhitga moslashishida katta ahamiyatga ega bo‘lgan. 
Tirik organizmlarning son va sifat, biomassasi, ularning ma‘lum areal ichida taqsimlanishi 
ma‘lum chegaralovchi omilarning ta‘siriga bog‘liq. Masalan, cho‘l sharoitida tirik organizm uchun 
namlik, suv hayvonlar uchun suvda erigan kislorodning yetarli miqdorda bo‘lihsi yoki bo‘lmasligi 
chegaralovchi omillar hisoblanadi. 
II. Biotik omillar
–muhitga uchraydigan organizmlarning hayot-faoliyati, bir-biriga qiladigan 
ta‘siri va ular o‘rtasidagi munosabatlaridan iborat. Ya‘ni bir tirik organizmga, uni o‘rab turgan 
boshqa tirik jonzotlarning har xil ta‘sirir tushuniladi. Bu ta‘sir turli xarakterda bo‘lihsi mumkin. 
Masalan: 1) Tirik organizmlar bir-biriga ozuqa manbai (o‘simliklar turli hayvonlarga ozuqa, yem-
xashak; ba‘zi hayvonlar yirtqich hayvonlarga ozuqa); 2) Bir tirik organizm tanasi boshqa organizmga 
(xo‘jayin parazit: sigir, ot, it tanasi kana, bakteriyalarga, katta daraxtlar moxlar, zamburug‘lar va 
boshqa epifit o‘simliklariga) yashash muhiti; 3) Bir organizm ikkinchi organizmning ko‘payishiga 
sabab bo‘lihsi (o‘simliklarning hashorotlar yordamida changlanishi); 4) Turli organizmlarning 
boshqa organizmlar (o‘simlik urug‘ining hayvonlar, qushlar) yordamida tarqalishi: 5) Bir turning 
ikkinchi turga fizikaviy va kimyoviy ta‘sir qilishi (katta shoxlagan daraxtning tagida o‘sayotgan o‘tli 
o‘simliklarga fizikaviy ta‘siri: piyoz, sarimsoq va qizil qalampirning, ularga yaqin o‘sayotgan 
o‘simliklarga kimyoviy ta‘siri).