Андижон давлат унивeрситeти филология ва тилларни ўҚитиш -5120101 факультeти

АНДИЖОН ДАВЛАТ УНИВEРСИТEТИ
ФИЛОЛОГИЯ ВА ТИЛЛАРНИ ЎҚИТИШ -5120101 ФАКУЛЬТEТИ

ТАЪЛИМ ЙЎНАЛИШИ: ЎЗБEК ТИЛИ

ЎЗБEК АДАБИЁТИ ТАРИХИ ФАНИДАН

КУРС ИШИ
МАВЗУ: ҲАМИД ОЛИМЖОН ШEЪРИЯТИДА ВАТАН ВА БАХТ КОНЦЕПЦИЯСИ

Бажарди: 2-курс Абдуманнонова Озодахон

Илмий раҳбар: Х.Полвонова
АНДИЖОН-2021

МУНДАРИЖА

:
КИРИШ………………………………………………………………………………………….

АСОСИЙ ҚИСМ……………………………………………………………………………….


1.Шоир ижодида фолклор анъаналарини ўрни...........................
2..Шоирнинг ижодида бахт туйғуси ……………………………………………………….

3.. Шоирнинг ижодида ватан мадҳи ………………………………………………………..

ХУЛОСА………………………………………………………………………………………..
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР………………………………………………………..
-2-
КИРИШ
Ёш авлодни мустақил Òзбекистоннинг келажагини

таъмин этувчи комил инсон сифатида тарбиялаш бугунги куннинг муҳим вазифаларидан

биридир. Ёзувчиларимиз òз исте‟доди билан одамларнинг онги ва дунёқараши,

маданий савиясини юксалтириш, халқ қалбининг куйчиси бòлишдек оģир ва

мураккаб, улуғ бир вазифани зиммасига олган экан, аввало эл-юрт олдидаги

фарзандлик бурчини ва масъулиятини чуқур сезиши, англаши ҳал қилувчи аҳамиятга

эга. Президентимиз Ислом Каримов:” Менинг фикримча, ёзувчилик – бу оддий касб

эмас, худо берган истеъдоддир.Бу-қисмат, пешонага ёзилган тақдир. Бу касбга ҳеч

қаерда ўқитиб, ўргатиб бўлмайди.Ёзувчиликнинг мактаби ҳам, дорилфунуни ҳам

битта.У ҳам бўлса, бир умр ҳаётнинг ичида бўлиш, ўз халқи билан ҳамдарду

ҳамнафас бўлиб яшаш, ҳақиқат ва адолатга садоқат билан хизмат қилишдир.

Ма‟лумки, кишилар ма‟навий дунёсини бойитишнинг хилма-хил шакллари бўлиб,

уларнинг бири фан, адабиёт, сан‟ат ва маданият тараққиётига ўзининг муносиб

ҳиссасини қо„шган ижодкорлар оламини тарг„иб қилишдан иборатдир. Биз о„з ишимизда

адабиётдаги ё„налишлар, уларнинг ижодкорларга та‟сири масаласини халқимизнинг

севимли шоири, халқимиз о„ртасида бахт ва шодлик куйчиси номини олган Ҳамид

Олимжон ижоди мисолида ёритмоқчимиз.

Ҳамид Олимжон халқ ог„заки ижоди заминида вояга етди. Шу сабабдан бо„лса

керак, халқ ог„заки ижодининг та‟сири унинг ше‟рларининг фақат вазнига, оҳангигагина

эмас, балки шоирнинг қарийб барча асарларининг руҳига ҳам сингиб кетган, деб айта

оламиз. Шоир халқ ог„заки ижодидан асарларига сужетлар танлади, шунга мос ҳолатларни

танлади, фольклор намуналари асосида жозибали образлар, характерли мисралар кашф қила

олди. Адабий эртак достонларидаги сюжетларни реал ҳаёт воқеалари билан

уйг„унлаштирди. Шоир ижодининг ана шу қиррасини о„рганиш ишнинг долзарблигини

англатади.

Ҳамид Олимжон ижодига қараш ҳозирги

адабиётимизда о„згарди. Собиқ шо„ро даври адабиётида шоир ижоди бир томонлама

о„рганилди, ко„п асарлари бир томонлама таҳлил қилинди. Бу ҳақдаги айрим мулоҳазалар

Озод Шарафиддинов, Салоҳиддин Мамажонов, Наим Каримов, Ҳотам Умуров,

Бахтиёр Назаров, Иброҳим Ҳаққулов ва Иброҳим Г„афуровларнинг танқидий

мақолаларида учрайди. Шунингдек, шоир таваллудининг 100 йиллигини нишонлаш

муносабати билан илмий-назарий конференциялар уюштирилди, Газета ва журналларда,

махсус то„пламларда Ишни ёритишда шоир то„пламлари, юқорида номлари келтирилган

танқидчиларларнинг тадқиқотларидан фойдаландик. Айрим ше‟рлари, эртак ва достонларини

таҳлил қилдик.

1 Каримов И. А. Адабиётга эътибор – маънавиятга, келажакка эътибор. – Т.: Ўзбекистон, 2009, 17-18-бетлар.

1.Шоир ижодида фольклор ан‟аналариннг о‟рни

Адабий-бадиий ва тарихий манбаларнинг гувоҳлик беришича, Ҳ.Олимжоннинг

ҳақиқий халқчил шоир сифатида шаклланишида, дастлаб оила а‟золари ва ота-боболари

хонадонларидаги қизг„ин суҳбатлар, Жиззах адабий муҳити ва кейинчалик халқ бахшилари

билан шахсан танишиши, улар билан ко„п йиллар ижодий ҳамкорликда бо„лишлари, фольклор

материалларини то„плаш, нашр этиш ва илмий о„рганиш фаолияти муҳим омиллардан бири

сифатида катта роль о„йнаган. ХИХ асрнинг иккинчи ярмида яшаб ижод этган жиззахлик

шоир Искандар Қамбар о„г„ли Мадюннинг хабар беришича, шоирга учунчи бобо

авлод саналган мулла Ёқуб, унинг то„рт о„г„иллари – Мулла Юнус, Мулла Юсуф,

Мулла Ҳизир, Мулла Азимлар о„з замонасининг ниҳоятда дилкаш, меҳмондо„ст

кишилари бо„лишган. Айниқса, бобоси Мулла Азим ва унинг оила а‟золари, онаси Комила

аянинг о„зи ҳам ше‟рият шайдоси, ижокор халқ хазинасининг о„та билимдони бо„лган.

Ватандошимиз Ҳ.Олимжон ҳам ана шу муборак оилада туг„илди, о„сди ва камол топди.

Шоирнинг болалик чог„лариданоқ фольклорга алоҳида меҳр қо„йишга, халқ

шоирлари билан ко„п йиллар давомида ҳамнафас, ҳамдард ва ижодий алоқада бо„лишга

бобоси Мулла Азим сабабчи бо„лган. Чунки, у Фозил Ё„лдош о„г„ли билан шахсан

ва адабиёт муносабатидаги синтезлашган тип ҳақида гап кетади, я‟ни Ҳ.Олимжоннинг

машҳур «О„збекистон» ше‟рининг илҳом манбаи – яратилиши фольклорга бориб

бог„ланиши ҳақида со„з юритилади.

таниш, ҳаётда қадрдон ва до„ст бо„лган. Халқ шоирининг айтишича, вақти-вақти билан

Жиззахга бориб, до„стининг я‟ни Азим бобонинг уйида, бир ҳафта, икки ҳафта туриб,

қадрдонларига қо„шиқ айтиб қайтган.

Ана шундай о„заро ҳаётий до„стлик, ижодий ҳамкорлик, қизг„ин суҳбатлардаги

достон ва қо„шиқларнинг ижро этилиши шу мо„табар хонадоннинг кичик а‟зоси ёш

Ҳамиднинг мург„ак қалбида чуқур из қолдиради; о„з даврининг донгдор куйчиси Фозил

шоир билан ёшликдан шахсан танишади. Бо„лажак шоир қалбида ше‟риятга, фольклорга

бо„лган ҳавас г„унчалари янада ошади. Кейинчалик шу соҳанинг жонкуяри ва

тадқиқотчиларидан бирига айланишига сабаб бо„лади.

Ҳ.Олимжон ҳаётда ва ижодда халқ бахшиларига, умуман фольклорга

алоҳида меҳр-муҳаббат ва самимий ҳурмат билан қаради. Буни биз Фозил шоирга

баг„ишланган «Куйчининг ҳаёли», Абдулла шоир Нурали о„г„лига аталган

«До„мбиранинг мақтови» ше‟рларида, «Ойгул билан Бахтиёр», «Семург„ ёки Паризод

ва Бунёд», «Икки қизнинг ҳикояси» каби эртак достонларида яққол ко„рамиз.

Шу о„ринда та‟кидлаш жоизки, шоир фольклор билимдони сифатида о„з ижодида о„збек

халқ эртаклари ва достонларига хос бо„лган ко„пгина халқона услубларни қо„ллайди.

Натижада ҳар қандай китобхон бундай асарлар фольклорга хос бо„лган оддий мотив ёки

сюжет, кучли фантастика, эҳтирос ва лиризм руҳи билан суг„орилган шаҳ асарларга

айланганлигини сезади. Булардан ташқари, шоирнинг «Шодиёна», «Йигитларни фротга

жо„натиш», «Хат» ва «Бо„л омон», «Қишлоқ қизи» каби ше‟рлари ҳам фольклоре руҳи

билан чуқур суг„орилган ажойиб асарлар сифатида адабиётимиз саҳифаларидан муносиб

жой олди. Уларни о„қиганда ҳар бир ше‟рият шайдоси, ягона умумий хусусиятхалқона ифода усули бирлашиб турганлигига гувоҳ бо„лади.

Шоир Фозил Ё„лдош о„г„лининг эпик репертуарида ана шундай букук

хизматларини «Алпомиш» достонинг минг йиллик то„йига баг„ишланган халқаро илмий

анжуманда қуйидаги гаплар билан алоҳида э‟тироф этади: «Шоир Ҳ.Олимжон достонни

нашрга тайёрлашда уни қарийб ярмига қисқартирган. Аммо бу қисқартириш шу

даражада билим ва сан‟аткорлик билан амалгам оширилганки, бу ҳолат достоннинг

яхлитлигига путур етказмаган. Шоир достон матнига бирон бир со„з қо„шмаган,

достон тилини таҳрир қилмаган… Нашрга тайёрловчи олти минг мисрага яқин матнни

қисқартирга бо„лсада, достонни о„қиш давомида бу нарса деярли сезилмайди. Шоир

нашрга каттагина со„збоши ҳам ёзиб, унинг г„оявий-бадиий хусусиятларини таҳлил

этди. Шунинг учун ҳам бу нашр маданиятимиз тарихида катта воқеа бо„лди ва халқ

достонларини нашр этишдаги ижобий тажриба сифатида о„з аҳамиятини ҳануз ё„қотган

эмас».

Ҳамид Олимжон «Алпомиш» достонини о„рганиш ва нашрга тайёрлаш

жараёнида унинг тил го„заллигига қойил қолади, улардан о„зининг асарларида жуда о„ринли

ва ижодий фойдалана олади. Масалан, «Алпомиш»даги:

«Яна баҳор бо„лса, очилар гуллар,

Гулни ко„рса маст бо„п сайрар булбуллар»

Сингари мисралар «Зайнаб ва Омон» поэмасида қуйидагича берилади:

Гул очилар баҳор чог„ида

Ва то„лишар она бог„ида…

Ҳамид Олимжон «Зайнаб ва Омон»даги

Кокиллари унинг тол-тол

Лабларида битган қора хол,

Бу дунёга арзигудай бор...

Каби лирикнафас мисраларни ”Алпомиш” даги

Кокилларинг эшилгандир тол-тол,

Ҳар толига берса етмас дунё мол,

Сингари эпик тасвирдан ижодий фойдаланганлигини алоҳида та‟кидлаш лозим.

Бундай мисолларни шоир ижодидан жуда ҳам ко„плаб келтириш мумкин.

Халқ ог„заки ижодиётининг ёзма адабиёт вакиллари ижодига та‟сири турли

ко„ринишларда намоён бо„лади. Профессор Б.Саримсоқовнинг қайд этишича, фольклоре

ва адабиёт муносабатида қуйидаги икки тип ко„зга ташланади; биринчиси, оддий тип

бо„либ, мақол, метал, учириқ со„злар ва иборалардан фойдаланиш бо„лса, иккинчиси

мураккаб тип бо„либ, у о;з навбатида, аналитик, синтетик ва услубий ко„ринишларга эга.

Профессор С.Ро„зимбоевнинг «Шоирнинг илҳом манбаи» номли мақоласида фольклоре

ва адабиёт муносабатида қуйидаги икки тип ко„зга ташланади; биринчиси, оддий тип

бо„либ, мақол, метал, учириқ со„злар ва иборалардан фойдаланиш бо„лса, иккинчиси

мураккаб тип бо„либ, у о;з навбатида, аналитик, синтетик ва услубий ко„ринишларга эга.

Профессор С.Ро„зимбоевнинг «Шоирнинг илҳом манбаи» номли мақоласида фольклоре