Анатомияси ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим

Й и л л и к ҳ а л қ а л а р . 
К ам бийнинг ф аолияти йил фаслла- 
рига қараб ўзгариб туради. А йниқса баҳор ойларида, ўсим- 
ликларда шира суюқлиги оқиш и бош ланган даврда кам ­
бийнинг фаолияти ортади. М ана шу вақгда ш аклланган 
ўтказувчи элементлар — трахея ва трахеидларнинг диаметри 
йириклашади. Куз яқинлаш иб келгани сайин камбий ф а­
олияти сусаяди, ҳамда ажратиб чиқарилаётган ҳужайра- 
лар сони камайиб, уларнинг диаметри кичраяди ва хужайра 
пўсти қалинлашади. Ш ундай қилиб, баҳорги ва кузги ҳосил 
бўлган ҳужайралар ўртасидаги кескин ф арқланиш нати­
жасида йиллик ҳалқалар ҳосил бўлади (67-расм). Й иллик 
қалқаларнинг ўсиш тезлигига, қалинлигига ёғингарчилик 
микдори, ҳарорат режими ва қуёшли кунлар сони таъсир 
этади.
Йиллик ҳалқаларнинг қалинлигига, шаклига қараб кли­
матолог ва палеонтолог олимлар ўтган йиллар ва ҳатто 
ўтган асрлар (қазилма ўсимликларда) иқлим ини аниқлай- 
дилар. Ҳалқалар сонига қараб эса дарахтларнинг ёшини 
аниқлаш мумкин. И қлим и қуруқ ва и сси қ чўл шароитида 
ўсадиган баъзи ўсимликларда (саксовул, эльдор, қарағайи 
ва бошқаларда) ёздаги ёғингарчилик вақтида сохта йил­
лик ҳалқалар ҳосил бўлиши мумкин. Агар эътибор билан 
қаралса, бу сохта ҳалқалар кўринади. Уларнинг ўзига хос 
хусусиятларидан бири ш ундаки, пайдо бўлган ҳалқалар 
тўлиқ доира ҳосил қилмайди.
Ёғочлиқцаги йиллик ўзгар и ш л ар . 
Йилл .к ҳалқаларнинг 
энг қарилари поянинг марказида жойлашади. Ш унинг учун 
йиллар ўтиши билан ёғочликнинг ички қисмларига сув, 
ози қ моддалар ва кислороднинг кириш и қийинлаш ади. 
Ё ғочликнинг ички ҳалқаларидаги ти р и к паренхималар 
моддалар алмашинуви оғирлаш ади. Натижада бу хужай- 
раларда пуфаксимон бўртмалар ҳосил бўлади. Найлар (тра-

---

67
-раем.
Дуб (эман) дарахти поясидаги йиллик ҳалқалар: