Анатомияси ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим

6
-§ . ЎТКАЗУВЧИ ТЎҚИМАЛАР
Ўтказувчи тўқималарнинг асосий вазифаси сув ва унда 
эриган минерал тузлар ҳамда органик моддаларни ўсим- 
лик танаси бўйлаб ўтказиш дан иборат. Ў симликлар сув- 
дан чиқиб, тупроққа ўрнашиб, қуруқликка мослашиш дав- 
ридан бош лаб уларда 
ўтказувчи тўқималар 
пайдо бўлган. 
Ўсимлик тупроқ ва ҳаводан озиқланганлиги сабабли улар­
н и н г тан аси д а и кки хил ўтказувчи тўқи м алар пайдо 
бўлган. Тупроқцан илдиз орқали сўриб олинган сув ва 
унда эриган минерал тузлар пастдан ю қорига (илдиздан 
барггача) ксилема найлар орқали ҳаракатланади. Ш унга 
кўра, баъзи адабиётларда ксилемани сув ўтказадиган тўқи- 
ма деб айтилади. Л екин, ксилема орқали бош қа модда­
лар ҳам ҳаракатланади. М асалан, баҳор фаслида ксилема 
орқали ривож ланаётган ёш новда ва куртакларда қанд 
ҳамда илдизда синтез қилинган органик моддалар ҳара- 
кат қилади. Бу хилдаги моддалар оқим и 
юқорига кўтари-
лувчи оқим 
деб аталади. Баргда синтез қилинган органик 
моддалар ю қоридан пастга (баргдан новдага сўнг илдиз- 
га) том он ф лоэм а (эл акси м о н )н ай л ар орқали ҳаракат 
қилади. Бу оқимга 
пастга тушувчи оқим 
деб атачади. Ш у 
оқим орқали ассим иляция натижасида ҳосил бўлган мод-
41-раем. Пишмаган олча (Prunus divaricata)
донагидаги склереидлар: 
1
 — цитоплазма; 
2
 —
қалинлашган ҳужайра пўсти; 
3
 — поралар.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

далар янги ҳужайра ва тўқималарнинг юзага келиш ида 
муҳим аҳамиятга эга.
Ўтказувчи тўқималар (ксилема, ф лоэм а ва уларнинг 
элементлари) меристема тўқимасидан вужудга келади ва 
мураккаб бир системани таш кил этади. Бу система учун 
умумий бўлган бир қанча хусусиятлар мавжуд. Ўтказувчи 
тўқима системаси ҳамма ўсимлик органларини (илдиздан 
тортиб ёш новдагача) бир-бири билан боғлайди. К силема 
ва флоэма ҳам мураккаб тўқимадир, яъни уларнинг тар­
кибида ғамловчи, ажратувчи. Энг муҳими ўтказувчи эле­
ментлар бўлиб, уларнинг деворларидаги поралар — теш ик- 
чалар ёки перфорация (лот. перфораре — теш илиш )лари 
моддалар ўтишини енгиллаштиради. П ерф орацияларнинг 
жойлаш иши тўрсимон, спиралсимон, нарвонсим он бўли- 
ши мумкин.
Ўтказувчи тўқималар, бирламчи ва иккилам чи бўлади. 
Бирламчи тўқима барг, ёш новда ва илдизларда бўлиб про- 
камбийдан, иккилам чиси кам бийдан (ўсим лик камбий 
ҳисобидан энига ўсади) ҳосил бўлади.
Жуда кўп органларда ксилема билан ф лоэм а ёнма-ён 
жойлаш иб алоҳида қатламлар ёки ўтказувчи боғламлар 
ҳосил қилади.
Новда ва илдизларнинг апекс қисмидаги меристема 
ҳужайраларининг прокам бий фаолияти натиж асида бир- 
паллали ўсимликларда ёп и қ ўтказувчи боғлам, икки п ал- 
лали ўсимликларда эса о чи қ боғлам вужудга келади, бу 
боғламларга