Анатомияси ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим

к уртак ҳ а л қ а л а р и
деб аталади.
Улар дарахтларда йи лли к новдалар чегарасини ҳосил 
қилади. Куртакдан йилда бир марта ўсиб чиқадиган нов­
далар 
й и лл и к н ов д а л а р
дейилади.
Совуқ ва ўрта иқлим минтақаларида ўсувчи дарахт ва 
буталарнинг новдаларидаги куртаклар таш қи том ондан 
махсус куртак тангачалари билан ўралиб, куртакнинг ички 
меристема тўқималарини ҳимоя қилади ва қуриш идан сақ- 
лайди. Бундай куртаклар 
ё п и қ куртаклар 
деб аталади. Агар 
ўша тангачалар бўлмаса 
о ч и қ куртак 
дейилади. Кўпинча 
очиқ куртакларнинг ўсиш конуси ёки ўсиш зонаси бутун­
лай очиқ бўлмай, уларни усти барг қисмлари ёки ёнбарг- 
чалари билан ўралади (масалан, о қ қайин, беда ва бошқа 
цитрус ўсимликлари). Ғалладош ларда ўсувчи новда қин 
ичида жойлашган. Ё п и қ куртаклар аксарият дарахт ва бу- 
таларда (масалан, ўрик, олма, нок, гилос, терак, марж он- 
дарахт ва бошқаларда) бўлади.
Н овданинг бўйига ўсиш и учки куртак — апекс мерис­
тема ҳужайраларининг ўсиш и воситасида содир бўлади. 
Новданинг бу хилдаги ўсиш и 
уч идан ўси ш
дейилади. Апекс 
ичида инициал (лот. и н и ц и а л и с — бош ланғич) хужай- 
ралар мавжуддир. Улар очиқуруғли ўсимликларда гуруҳ 
тариқасида, уруғли ўсимликларда эса бир нечта бўлиши 
мумкин.
Куртак апексининг остки томонида доимий равиш да 
экзоген бўртмалар ш аклида 
п р и м ор ди ал
(лот. п р и м о р -
д
и у м — дастлабки, бошланғич) барглар 
а к р оп етал
тартиб- 
да, яъни пастдан ю қорига қараб вужудга келади. Апекс- 
никг энг учки қисми силлиқ бўлиб, унда дистал (лот. д и с - 
т а л и с — марказдан узоғугашган) ўсиш конуси ёки ўсиш 
зонаси жойлашади. Ўсиш конусининг ф аолияти натиж а­
сида гистогенез (юнон. г и с т о с — тўқима) ва органоге-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---