Anatomiya odam tanasining shakli, tuzilishi, uning funktsiyalarini va

Terining  tana  harorati  doimiyligini  saqlashdagi  funksiyasi.
  Odam  va 
yuksak  hayvonlarning  tana  harorati  deyarli  doimiy  bir  hil  saqlanadi,  ya`ni  36,2  - 
36,8°  atrofida  bo’ladi.  Tashqy  muhitning  ob-havosi  o’zgarishidan  qat`i  nazar, 

---

143 
 
 
sog’lom  odamning  tana  harorati  yukorida  ko’rsatilgan  darajada  saqlanadi.  Tana 
haroratining doimiyligi fizik va kimyoviy yo’llar bilan boshqariladi. 
Kimyoviy termoregulyasiya organizmda issiqlik energiyasi hosil bo’lishining 
ko’payishi  yoki  kamayishi,  ya`ni  organizmda  moddalar  almashinuvining 
kuchayishi  yoki  susayishi  orqali  amalga  oshadi.  Tashqi  muhit  harorati  yuqori 
bo’lganda, organizmda moddalar almashinuvi pasayadi va issiqlik energiyasi hosil 
.bo’lishi kamayadi. Tashqi muhit harorati past bo’lganda esa organizmda moddalar 
almashinuvi  kuchayadi  va  issiklik  energiyasi  hosil  bo’lishi  ko’payadi.  Fizik 
termoregulyasiya  organizmdan  issiklik  energiyasi  ajralishining  ko’payishi  yoki 
kamayishi  orqali  amalga  oshadi.  Moddalar  almashinuvi  natijasida  organizmda 
hosil bo’lgan issiklik energiyasi teri, nafas organlari va siydik orqali tashqariga aj-
ratiladi.  Tana  harorati  doimiyligining  fizik  usulda  boshqarilishida  teri  muhim  rol 
o’ynaydi.  Moddalar  almashinuvi  jarayonida  organizmda  hosil  bo’lgan  issiqlik 
energiyasining 70- 80 % teri orqali tashqi muhitga ajratiladi. Qolgan 20-30 % nafas 
organlari, siydik va axlat orqali chiqariladi. 
Teri  orqali  issiqlik  uch  usulda:  nurlanish,  bug’lanish  va  o’tkazish  bilan 
ajraladi.  Tashqi  muhit  harorati  odam  tanasining  haroratidan  past  bo’lgan  vaktda 
organizmdan issiqlik nurlanish va o’tkazish yo’li bilan ajratiladi. Agar tashqi muhit 
harorati  tana  xarorati  bilan  teng  va  undan  yuqori  bo’lsa,  organizmda  issiklik 
energiyasi  bug’lanish  yo’li  bilan  ajratiladi,  ya`ni  tyor  bezlaridan  ajraladigan  ter 
bug’lanishi  uchun  issiklik  energiyasi  sarflanadi.  1  ml  ter  bug’lanishiga  0,58  kkal 
issiklik  energiyasi  sarflanadi.  Tashqi  muhit  harorati  15-20°  atrofida  bo’lganida 
tinch  holatda  o’tirgan  odamda  moddalar  almashinuvidan  hosil  bo’lgan  ortiqcha 
issiqlik energiyasining 45 % teridan nurlanish, 30 % o’tkazish va 25 % bug’lanish 
orqali  tashqariga  ajratiladi.  Tashqi  muhit  harorati  past  bo’lgan  vaqtda  teridagi 
sovuqni  sezuvchi  retseptorlar  qo’zg’alib,  undagi  qon  tomirlarni  toraytiradi. 
Shuning  uchun  sovuqda  odamning  terisi  oqaradi,  natijada  ter  ajralishi  va  u  orkali 
issiklikning  tashqi  muhitga  chiqarilishi  kamayadi.  Demak,  sovuq  vaqtda  fizik 

---

144 
 
 
termoregulyasiya  yo’li  bilan  teri  orqali  issiqlikning  tashqariga  ajralishi  kamayishi 
hisobiga tana haroratining doimiyligi saqlanadi. 
Ob-havo  issiq  bo’lgan  vaqtda  teridagi  issiqni  sezuvchi  retseptorlar 
qo’zg’alib,  undagi  qon  tomirlarni  kengaytiradi.  Shuning  uchun  bunday  vaqtda 
odamning  terisi  qizaradi.  Odam  ko’p  terlaydi  va  teri  orqali  issiqlik  ajralishi 
ko’payadi.