Anatomiya odam tanasining shakli, tuzilishi, uning funktsiyalarini va

             VI-BOB. QON VA LIMFA AYLANISH 
       
Qonning  organizmda  to’xtovsiz  ravishda  aylanishini  yurak  va  tomirlar 
bajaradi.  Yurak  bir-biri  bilan  tutashmaydigan  ikki  qismdan  iborat  bo’lib,  bu 
qismlar  bir-biridan  yaxlit  tusiq  bilan  ajralgan.  Yurak  qismlarning  har  biri  bilan 
qo’shilgan  ikki  bo’lakdan  -  yurak  bo’lmachasi  va
 
yurak  qorinchasidan 
iborat.  Yurak  dam-badam  qisqarib,  ma`lum  vaqt  oraliklarida  qon  tomirlariga  qon 
chiqarib turadi. Qon tomirlari tarmoqlanib ketgan yopiq sistema hosil qiladi. Bu 
sistemada arteriyalar, venalar va kapillyarlar bo’ladi. 
       
Arteriyalar  qalin  devorli  tomirlar  bo’lib,  qon  yurakdan  ana  shu  tomirlarga 
chiqadi  va  barcha  organlarga  taqsimlanadi  Arteriyalarinng  devorlari  uch  qavat 
bo’ladi:  ichki    qavat  epiteliydan  va  biriktiruvchi  to’qimadan  iborat,  o’rta  qavat-

---

154 
 
 
silliq  muskul  tolalaridan  va  tashqi  qavat-elastik  tolalarga  boy  biriktiruvchi 
to’qimadan iborat.  
   
  
Venalar
 tomirlari, organlardan o’tib chiqadigan qon yurakka tomon ana shu 
tomirlar orqali boradi. Venalarning devorlari arteriyalarning devorlari kabi tuzilgan 
ammo  bular  arteriyalar  devorlariga  qaraganda  yupkaroq  bo’lib,  ularda  muskul 
tolalari  bilan  elastik  tolalar  soni  ozroqdir. 
Kapillyarlar
  juda  mayda  tomirlar 
bo’lib,  mayda  arteriyalarni  kichikroq  venalar  bilan  tutashtiruvchi  tarmoqlar  hosil 
qiladi,  bitta  kapillyarning  uzunligi  0,5
mm
  chamasida,  yo’g’onligi    soch  tolasidan 
50  marta  kichikroq  bo’ladi.  Kapillyarlarning  devori  bir  qavatli  yassi  epiteli 
xujayralardan  tashkil  topgan.  Oziq  moddalar  va  kislorod  qondan  xamma 
xujayralarni  o’rab  turuvchi  to’qima  suyuqligiga  kapillyarlar  devori  orqali  o’tadi. 
Xujayralarda  moddalarning  parchalanishidan  hosil  bo’ladigan  maxsulotlar 
kapillyarlar devori orqali to’qima suyuqligidan qonga o’tadi.  
 
                           
 
43-rasm. Limfa sistemasi va limfa tomirlarining tuzilishi.