Anatomiya 2014. indd

Eshituv va muvozanat a’zosi

Eshituv va muvozanat a’zosi (organum vestibulocochlea-

re) tuzilishi va faoliyati jihatidan bir-biri bilan bog‘langan uch 

qism: tashqi, o‘rta va ichki quloqdan iborat. Tashqi quloqqa qu-

loq chig‘anog‘i va tashqi eshituv yo‘li; o‘rta quloqqa nog‘ora 

bo‘shlig‘i, so‘rg‘ichsimon katakchalar va eshituv nayi kiradi. An-

cha murakkab tuzilishga ega ichki quloq suyak va parda labirint-

dan iborat bo‘lib, u eshituv (chig‘anoq) va muvozanat (dah liz va 

yarim doira kanallar) qismlariga bo‘linadi. Tashqi va o‘rta quloq 

vazifasiga ko‘ra eshituv a’zosiga tegishli.

Tashqi quloq tovush to‘lqinlarini ushlash va o‘tkazib be-

rish vazifasini bajaradi. U quloq chig‘anog‘i va tashqi eshi-

tuv yo‘lidan iborat. Quloq chig‘anog‘i elastik tog‘aydan

  tuzil-

gan bo‘lib, usti teri bilan qop langan, murakkab shaklga ega. 

Uning pastki qismida tog‘ay o‘rnida yog‘to‘qimasi bo‘lgan qu-

loq chig‘anog‘ining bo‘lakchasi bor. Quloq chig‘anog‘ining er-

kin chekkasi buralib burma hosil qiladi. Uning oldingi qismi 

tashqi eshituv yo‘li ustida burma oyoqchasi bo‘lib tugaydi. Bur-

madan ichkariroqda unga parallel yo‘nalishda burma qarshisi-

dagi burma yotadi. Tash qi eshituv yo‘lining oldida supacha joy-

---

503

lashgan. Qarshi burmaning pastki qismida quloq supachasiga 

qarshi supacha joylashgan. Orqa tomondan qarshi burma, old 

tomondan supachaning o‘rtasida tashqi eshituv yo‘liga davom 

etuvchi botiqlik – chig‘anoq bo‘sh lig‘i bor.

Tashqi eshituv yo‘li gorizontal sathda joylashib «S» shaklida 

bo‘ladi. Uning tashqi tomoni ochiq bo‘lib, ichkarida nog‘ora par-

da vositasida o‘rta quloqdan ajralib turadi. Tashqi eshituv yo‘lining 

tog‘ay qismi quloq chig‘anog‘ining davomi bo‘lib, uning uzunligi-

ning 1/3 qismini tashkil qiladi. Uning suyak qismi esa 2/3 qismini 

tashkil qilib, chakka suyagi piramidasi ichida joylashgan. Tashqi 

eshituv yo‘lining tog‘ay qismini o‘tish joyi toraygan va bukilgan. 

U teri bilan qoplangan va oltingugurtga boy modda ishlab chiqa-

ruvchi seruminoz bezlar bor.

Nog‘ora pardasi oval shaklidagi o‘lchamlari 11×9 mm bo‘lgan 

yup qa plastinkadan iborat. U tashqi eshituv yo‘lining oxiri-

da chakka suyagi nog‘ora qismi egatida joylashib, tashqi eshituv 

yo‘lini nog‘ora bo‘shlig‘idan ajratib turadi. Uning pastki keng ta-

rang qismi va ust ki 2 mm kenglikdagi chakka suyagining palla 

qismiga tegib turgan bo‘sh qismi tafovut qilinadi. Nog‘ora par-

daning o‘rtasida bolg‘achaning dastasi birikishidan hosil bo‘lgan 

botiqlik nog‘ora parda kindigi bor. Nog‘ora parda tashqi eshituv 

yo‘li pastki devoriga nisbatan 45–55° hosil qilib qiya joylasha-

di. Nog‘ora pardaning tarang qismida fibroz qavat bo‘lib, u tash-

qi tomondan teri, ichki tomondan shilliq parda bilan qoplangan. 

Bo‘sh qismida esa fibroz qavat bo‘lmay, faqat teri va shilliq par-

dadan iborat.

O‘rta quloq tarkibiga nog‘ora bo‘shlig‘i va eshituv nayi kiradi. 

No g‘ora bo‘shlig‘i chakka suyagi piramidasi ichida joylashgan, 

ichi shilliq parda bilan qoplangan, hajmi 1 sm

3

 ga teng havo bi-

lan to‘la bo‘shliq. Uning oltita devori tafovut qilinadi: 1. Yuqorgi 

tomli devori nog‘ora bo‘shlig‘ini kalla bo‘shlig‘idan ajratib turuv-

chi yupqa suyak plastinkadan iborat. 2. Pastki bo‘yinturuq devori 

bo‘yinturuq chuqurchasi sohasiga to‘g‘ri keladi. 3. Medial labi-

rintli devori nog‘ora bo‘shlig‘ini suyak labirintdan ajratib turadi. 

Bu devor o‘rtasida nog‘ora bo‘shlig‘iga turtib chiqqan tumshuq 

bor. Undan yuqoriroq va biroz orqaroqda dahlizga olib boruvchi 

oval teshik – dahliz darchasi joylashgan bo‘lib, uni uzangi asosi 

berkitib turadi. Tum shuqdan orqada va pastroqda yumaloq te shik 

– chig‘anoq darchasi bor. U nog‘ora bo‘shlig‘ini nog‘ora narvo-

---

504

nidan ajratib turuvchi ikkilamchi nog‘ora parda bilan qoplangan. 

4. Orqa so‘rg‘ichsimon devorni pastki qismida piramidasimon te-

pacha

 bo‘lib, uning ichidan uzangi mushagi boshlanadi. Orqa de-

vorning yuqori qismida nog‘ora bo‘shlig‘i so‘rg‘ichsimon bo‘sh-

liqqa davom etadi. 5. Oldingi uyqu devori nog‘ora bo‘shlig‘ini 

ichki uyqu arteriyasi kanalidan ajratib turadi. Bu devorning yu-

qori qismida eshituv nayining nog‘ora bo‘shlig‘iga ochiladigan 

teshigi bor. 6. Lateral pardali devorini nog‘ora parda va chakka 

suyagining uni o‘ragan qismi hosil qiladi.

Nog‘ora bo‘shlig‘ida 3 eshituv suyakchalari, boylamlar va mu-

shaklar joylashgan. Eshituv suyakchalari (212-rasm) mayda suyak-

chalar bo‘lib, o‘zaro birikib, nog‘ora pardadan oval teshikkacha tor-

tilgan suyaklar zanjirini hosil qiladi. 

Bolg‘achada boshchasi, dastasi, bo‘yni, lateral va oldingi o‘siq-

chalari tafovut qilinadi.

Sandonchada tanasi, qisqa va uzun oyoqchalari tafovut qilinadi.

Uzangida boshchasi, oldingi va orqa oyoqchalari bor bo‘lib, 

ular uzangi asosi