Anatomiya 2014. indd

Markaziy nerv tizimining umumiy fiziologiyasi

I.M. Sechenov ta’biri bo‘yicha nerv tizimining faoliyati reflek-

tor xarakterga ega. Organizmning tashqi yoki ichki muhit ta’si-

riga MNT ishtirokida qaytargan javob reaksiyasi refleks deyila-

di. Nerv impulsini retseptordan effektorgacha o‘tadigan yo‘li ref-

lektor yoyi deb ataladi. Ref lektor yoyi beshta qismdan iborat: 1) 

retseptor – tashqi y oki ichki muhitning ta’sirotlarini qabul qilish-

ga ixtisoslashgan tuzilma; 2) qo‘zgalishni markazga o‘tkazuvchi 

sezuvchi neyron; 3) orqa yoki bosh miyada joylash gan nerv mar-

kazida qo‘zg‘alish sezuvchi neyrondan harakatlantiruvchi neyron-

ga o‘tadi; 4) nerv impulsini markaz dan ishchi a’zoga yetkazuvchi 

harakatlantiruvchi neyron; 5) tegishli faoliyatni bajaruvchi ishchi 

a’zo – mushak yoki bez.

Retseptor qabul qilgan har qanday ta’sirot retseptorda nerv 

impulsiga aylanadi va sezuvchi tolalar orqali markaziy nerv tizi-

miga yo‘naladi. Bu yerda ma’lumotlar tahlil qilinadi va harakat-

lantiruvchi nerv hujayralariga o‘tkaziladi, undan nerv impulslari 

ishchi a’zolarga (mushak, bez) yuborilib, ularda ma’lum bir fao-

liyatni keltirib chiqaradi (harakat, sekretsiya). Javob reaksiya-

si vaqtida ishchi a’zoni re tseptorlari qo‘zg‘aladi va undan MNT 

ga bajarilgan ish haqida ma’lumot keladi. Tirik organizm qaytar 

aloqa prinsipi asosida ishlaydi. Afferent impulslar qaytar aloqani 

bajaradi yoki uni to‘xtatadi. Shunday qilib, P.K. Anoxin ko‘rsat-

ganidek, «pefleks reflektor yoyi bilan emas (179-rasm), balki 

pef lektor halqa bilan bajari-

ladi va natijaga erishilgandan 

keyin tugaydi». Refleks orga-

nizmni tashqi muhitga nozik,