Anatomiya 2014. indd

  hosil qiladi. Fassiyalar xususiy  va yuza  fassiyalar-

ga bo‘linadi. Xususiy fassiya odam tanasining har bir sohasi-

ga tegishli bo‘lib, shu nom bilan ataladi. Agar mushaklar birne-

cha qavat joylashgan bo‘lsa, unda qavatlar o‘rtasida xususiy fas-

siya qatlamlari yuza qavat orasida – yuza qatlam,

 chuqur qavat 

orasida esa – chuqur qatlam hosil bo‘ladi. Yuza fassiyalar te-

ri ostida joylashgan bo‘lib, mushaklarni teri osti yog‘ to‘qimasi-

dan ajratib turadi, shuning uchun uni teri osti fassiyasi ham deb 

ataladi. Yuza fassiya yumshoq biriktiruvchi to‘qimadan tuzil-

gan bo‘lib, u teri ostida butun tanani o‘rab turadi va unda ba’zi 

bir sohalarda yog‘ to‘qimasi to‘plangan bo‘ladi. Fassiyalar tana-

---

146

ning turli qismlarida har xil taroqqiy etadi. Agar mushaklar ha-

rakati kuchli bo‘lsa (oyoq da) fassiyalar qalin bo‘ladi. Qo‘l va 

oyoqning ba’zi bo‘g‘imlari sohasida (bilak-kaft oldi, boldir-oyoq 

panja bo‘g‘imi) mushak paylarining yo‘nalishi o‘zgaradi. Bu so-

halarda fassiyalar qalinlashadi va suyaklarni turtib chiqqan joy-

lariga birikib mushaklarni ushlab turuvchi bo‘gichni hosil qiladi. 

Bu sohada mushaklarni ushlab turuvchi bo‘gich ostida kanallar 

hosil bo‘lib, ulardan mushak paylari o‘tadi. Bu kanallami fib-

roz yoki suyak-fibroz kanallar deb ataladi. Fibroz kanallar fas-

siyalardan hosil bo‘lsa, suyak-fibroz kanallari fassiya va suyaklar 

o‘rtasida hosil bo‘ladi. Ular payni bir holatda ushlab turib, ular-

ning harakat kuchining yo‘nalishini ta’minlaydi. Fibroz kanal-

larning devorlari sinovial parda bilan o‘ralgan bo‘lib, bu parda 

kanalni ikkala uchida payni o‘rab, yopiq sinovial qinlar hosil qi-

ladi. Sinovial pardaning bir qismi payni o‘rab olib unga birikib 

ketadi va uning visseral varag‘ini hosil qiladi. Ikkinchi qismi esa 

fibroz qinini ichidan qoplab uni devoriga birikib parietal varaq-

ni hosil qiladi. Visseral varaqning parietal varaqqa o‘tgan yerda 

sinovial parda 2 qavat bo‘ladi va uni pay tut qichi mezotendiniy

 

deyiladi. 

Mezotendiniy ichida payning qon tomirlari va nervlari joy-

lashadi. Sinovial qinning visseral va parietal varaqlari orasida 

bo‘shliq bo‘lib, unda birnecha tomchi suyuqlik bo‘ladi, u pay ha-

rakat qilgan vaqtda uni ish qalanishdan saqlaydi.

Pay yoki mushaklar suyaklarning ko‘tarilgan joyiga tegib tur-

sa, bu yerlarda sinovial xaltalar hosil bo‘ladi. Ular biriktiruvchi 

to‘qimadan tuzilgan bo‘lib, ularning ichida ozgina suyuqlik bo‘la-

di. Bu suyuq lik ham payni ishqalanishdan saqlaydi. Sinovial xal-

taning devori bir tomondan harakatlanuvchi pay yoki mushakka 

yopishgan bo‘lsa, ikkinchi tomondan suyaklarga yopishadi. Xalta 

bo‘shlig‘i qo‘shni bo‘g‘im bo‘shlig‘i bilan qo‘shiladi.

Mushak paylari o‘z yo‘nalishini o‘zgartiradigan joylarda g‘al-

tak

 hosil bo‘lib, uning ustida pay xuddi kamar o‘q ustidan o‘tga-

nidek bo‘ladi. G‘altaklar suyakdan iborat bo‘lishi mumkin. Bu 

hollarda suyak ust tomondan tog‘ay bilan qoplanadi. Bunda suyak 

bilan pay o‘rtasida sinovial xalta joylashgan bo‘ladi. Fibroz g‘al-

taklar fassiya boylamlaridan hosil bo‘ladi.

Sesamisimon suyaklar paylar ichida paydo bo‘ladi. Bularga 

no‘ xat simon suyak va tizza qopqog‘i kiradi.

---

147