Anatomiya 2014. indd

Sut bezi

Sut bezi (glandula mammaria) juft a’zo bo‘lib, ter bezlarida 

takomil etgan sut ishlab chiqarishiga moslashgan. U III–VI qo-

vurg‘a sohasida katta ko‘krak mushagini qoplagan fassiya ustida 

joylashgan. Bezning o‘rta qismida sut bezining so‘rg‘ichi bo‘lib, 

uchida 10–15 ta sut naychalari bo‘ladi. Sut bezi so‘rg‘ichi atro-

fidagi doirada va so‘r g‘ichda pigment ko‘p bo‘ladi, qizlarda esa 

u pushti pang, tuqqan ayollarda esa jigarrang bo‘ladi. Balogatga 

etgan ayollarda sut bezining tanasi 15–20 ta sut bezi bo‘laklari-

dan iborat bo‘lib, ular o‘zaro yumshoq tolali biriktiruv chi to‘qi-

ma va yog‘ to‘qimasi bilan ajragan. Bularni sut bezini ko‘tarib 

turuvchi boylamlar deb ataladi. Bez bo‘laklari murakkab alveo-

lyar bez tuzilishiga ega bo‘lib, so‘rg‘ichga nisbatan radiar joy-

lashgan. Ularning sut naychasi sut bezi so‘rg‘ichi uchiga ochila-

di. Sut naychalari uchlarida kengayib – sut ishlanadigan bo‘shliq 

hosil qiladi.

Yangi tug‘ilgan qiz bolaning sut bezi uncha takomil etma-

gan bo‘ ladi. Balog‘atga yetish davrida ayollarda ular tuxumdon-

ning gormonal fao liyatiga bog‘liq ravishda tez o‘sa boshlaydi. Ho-

miladorlik va lakta tsiya dav rida sut bezi to‘qimasida alveolalar 

ko‘payadi. Homiladorlikning ikkinchi yarmida bez alveolalarida 

sekretor jarayon bosh langanida bez to‘liq takomilga yetadi. Bo-

la tug‘ilishidan oldin sut bezlari molozi vo chiqaradi, bola tug‘il-

ganidan birnecha kun o‘tgandan keyin sut chiqa boshlaydi. Kli-

maks davrida (45–55 yoshlar) tuxum donning gormonal fao liyati 

pasayishi munosabati bilan sut bezlari kich rayib, bez to‘qimasi 

yog‘ to‘qimasi bilan almashinadi.

Mastit. Sut bezini yalig‘lanishi mastit deyiladi. Uni qo‘zg‘atuv-

chisi ko‘pincha, stafilokokk bo‘lib, bez uchining mikrojarohati 

hisobiga yallig‘lanish kelib chiqadi. Jarayon seroz, infiltrativ, 

abssess, flegmonoz, gangrenali va surunkali kechadi. Mastitda 

---

302

harorat 38,5–39 °C  ga cha ko‘tariladi. Sut bezida og‘riq bo‘ladi, 

bez kattalashib ketadi, teri qizarib, tarang lashib, yaltiroq, ba’zan 

ko‘kimtir tusga kiradi. Umumiy simptomlardan bosh og‘rishi, 

uyquchanlik, et uvishi, hol sizlik kuzatiladi. Qo‘ltiq osti limfa tu-

gunlari kattalashadi.