Anatomiya 2014. indd

Avtonom nerv tizimi

Avtonom nerv tizimi organizmning o‘sishida ishtirok etadigan 

a’zolar faoliyatini boshqaradi. U a’zolar faoliyatini kuchaytiradi 

yoki pasaytiradi, natijada a’zolarning tonusi o‘zgaradi.

Avtonom nerv tizimi ikki: markaziy va periferik qismlarga bo‘-

linadi. Uning markaziy qismi bosh va orqa miyaning ayrim sohala-

rida joylashgan to‘rt qismdan iborat:

1. Mezensefal qism – o‘rta miyada, ko‘zni harakatlantiruvchi 

nerv  ning qo‘shimcha (Yakubovich) o‘zagi.

2. Bulbar qism – uzunchoq miyada va ko‘prikda joylashgan VII, 

IX, X juft bosh miya nervlarining avtonom o‘zaklari.

3. Torokolumbal qism – orqa miyani C

VIII

 –Th

I 

–L

III

 segment-

larining oraliq lateral ustunlaridagi avtonom o‘zaklar.

4. Sakral qism – orqa miyaning S

II–IV

 segmentlari sohasida joy-

lash gan oraliq medial o‘zaklar.

Avtonom nerv tizimining periferik qismi tarkibiga: 

1. Avtonom nervlar, ularning shoxlari va tolalari. Avtonom 

tolalar tugun oldi (preganglionar) va tugun orqa (postganglionar) 

---

486

tolalarga bo‘linadi. Tugun oldi tolalar markazdan avtonom tugun-

gacha borsa, tugun orqa tolalar tugundan a’zolargacha boradi.

2. Avtonom nerv tugunlari joylashishiga qarab:

a) paravertebral tugunlar – umurtqa pog‘onasining yon tomoni-

da joylashadi.

b) prevertebral tugunlar – umurtqa pog‘onasining old tomonida 

joylashadi. Bu ikki guruh tugunlar simpatik nerv tizimiga taalluqli.

d) intramural tugunlar – ichki a’zolar devorida joylashadi. Ular 

mu shak pardada (harakatlantiruvchi, Aurbax), shilliq osti (sezuvchi, 

Meys ner) va seroz osti asosda (sezuvchi, Vorobev) joylashgan tugun-

lariga bo‘linadi.

e) oxirgi yoki a’zolar yaqinida (uch shoxlik nerv yo‘nalishida) 

joylashgan tugunlar. Bu ikki guruh tugunlar parasimpatik nerv tizi-

miga taalluqli.

3. Avtonom nerv chigallari bo‘shliqlarda qon tomirlar va a’zolar 

atrofida joylashadi.