Anatomiya 2014. indd

198-rasm. Pastki jag‘ nervi. Tashqi

tomondan ko‘rinishi:

1–bosh miya pardasiga yo‘naluvchi tar-

moq; 2–oval teshik; 3–chakka mushagi 

va fassiyasi; 4–chakkaning orqa chuqur 

nervi; 5–chaynov nervi; 6–chakkaning 

oldingi chuqur nervi; 7– lunj nervi;

8– til osti bezi; 9–engak nervi;

10, 17–pastki jag‘ tish katakchalari nervi;

11, 16–til nervi; 12–pastki jag‘

osti bezi; 13–pastki jag‘ osti tuguni;

14–medial qanotsimon mushak;

15– pastki jag‘-til osti suyagi mushagi; 

16–jag‘-til osti nervi; 18–nog‘ora tori; 19–yuz nervi; 20– lateral qanotsi-

mon nerv; 21–quloqning orqa nervi; 22–quloq-chakka nervi.

ligida yotgan uch shoxli nerv tugunidagi soxta unipolyar hujay-

ralarning markaziy o‘siqlaridan hosil bo‘ladi. Bu hujayralarning 

aksonlari miya so‘g‘oniga yo‘nalib miya so‘g‘onidagi uch shoxli 

nerv ning asosiy, uch shoxli nervning o‘rta miyadagi o‘zagi va orqa 

miya yo‘li o‘zaklarida tugaydi. Bu hujayralarning periferik o‘siq-

laridan uch shoxli nervning uchta shoxi: 1) ko‘z nervi; 2) ust-

ki jag‘ nervi; 3)  past ki jag‘ nervlari chiqadi. Uch shoxli nervning 

harakatlantiruv chi ildizi ko‘prikda joylashgan uch shoxli nerv-

ning harakatlantiruv chi o‘zagi hujayralarining aksonlaridan ibo-

rat. U uch shoxli nerv tugunning pastki tomonidan o‘tib, nervning 

uchinchi shoxi tarkibiga kiradi. Uch shoxli nervning birinchi ik-

ki shoxi tarkib jihatidan sezuv chi bo‘lsa, uchinchi shoxi aralash, 

chunki uning tarkibiga harakatlantiruvchi ildiz tolalari kiradi.

Uch shoxli nervning birinchi shoxi – ko‘z nervi tugunidan 

bosh lanib, ko‘z kosasining ustki yorig‘i orqali ko‘z kosasiga ki-

rib, unda joylashgan a’zolarni, ko‘z olmasini, yuqorigi qovoq te-

risi va kon yunktivasini, burun bo‘shlig‘i yuqorigi qismi, peshona, 

ponasimon bo‘shliqlarni va g‘alvirsimon katakchalar shilliq par-

dasini innerva tsiya qiladi. Uning oxirgi tarmoqlari ko‘z kosasidan 

chiqib, peshona terisini innervatsiya qiladi.

Ikkinchi shox – yuqori jag‘ nervi uch shoxli tugundan boshla-

nib, oldinga qarab yo‘naladi va yumaloq teshik orqali qanot-tang-

lay chuqurchasiga chiqadi. Teshikka kirishdan oldin undan o‘rta 

kalla chuqurchasi sohasidagi bosh miya qattiq pardasiga boruvchi 

tar moq chiqadi. Qanot-tang lay chuqurchasida yuqori jag‘ nervi-

---

469

dan og‘iz va burun bo‘shlig‘i, ko‘z kosasiga boruvchi tarmoq-

lar chiqadi. Uning tarmoqlari yumshoq va qattiq tanglay, burun 

bo‘shlig‘i shilliq pardasini innervatsiya qiladi. Ustki jag‘ suyagining 

do‘mboqchasidagi mayda teshiklar orqali kirgan yuqori jag‘ning 

orqa tish katakchalarining tarmoqlari ustki jag‘ning oziq tishlarini 

innervatsiya qiladi. Ko‘z kosasidan pastdagi nerv yuqori jag‘ ner-

vining bevosita davomi bo‘lib, ko‘z kosasining pastki yori g‘i orqali 

ko‘z kosasiga kiradi. U ustki jag‘ tishlariga tarmoqlar berganidan 

keyin o‘z nomidagi teshik orqali yuzga chiqib, pastki qovoq, tas-

hqi burun va ustki lab terisini innervatsiya qiladi. Qanot-tanglay 

chuqurchasida yuqori jag‘ nervi parasimpatik qanot-tanglay tugu-

ni bilan bog‘lanadi. Bu tugun hujayralari tolalari yuqo ri jag‘ nervi 

tarmoqlari tarkibida burun va og‘iz bo‘shlig‘i shilliq pardasi bez-

larini, shuningdek, ko‘z yoshi beziga yo‘naladi.

Uch shoxli nervning uchinci shoxi – pastki jag‘ nervi tarkibida 

sezuv chi va harakatlantiruvchi tolalar bo‘ladi (199-rasm). U kalla 

bo‘sh  lig‘idan oval te shik orqali chi qib harakatlantiruv chi va sezuv -

chi tarmoq   larga bo‘linadi.

Pastki jag‘ nervining sezuvchi shoxlari to‘rtta. Lunj nervi 

lunj ning shilliq pardasini va og‘iz yorig‘i burchagi terisini in-

nervatsiya qiladi. Til nervi pastga va oldinga tomon yo‘nalib ra-

voq hosil qiladi. Uning tarkibidagi sezuvchi tolalar tilning oldin-

gi 2/3 qismini va til osti sohasining shilliq pardasini innervatsiya 

qiladi. Til nerviga qo‘shilgan yuz nervining nog‘ora tori tarmog‘i 

ta’m sezuvchi va parasimpatik tolalardan iborat. Ta’m sezuvchi 

tolalar til nervi tarkibida ta’m sezuvchi retseptorlarga borsa, pa-

rasimpatik tolalar til nervidan ajrab jag‘ osti va til osti tugunla-

riga qo‘shiladi. Bu tugunlardan chiqqan tarmoqlar shu nomdagi 

bezlarni innervatsiya qiladi.

Pastki jag‘ tish katakchalari ner-

vi eng katta tarmoq. U pastki jag‘