Anatomiya 2014. indd

ICHKI A’ZOLAR HAQIDAGI ILM

Ichki a’zolar bosh va bo‘yin, ko‘krak, qorin va chanoq bo‘sh-

liq larida joylashadi. Ular organizmning modda almashinish fao-

liyati  da, uni oziqa moddalar bilan ta’minlash hamda modda al-

mashinish jarayonida hosil bo‘lgan moddalarni chiqarib yuborish 

vazifasini ba jaradi. Tanosil yoki jinsiy a’zolar esa ko‘payish vazi-

fasini bajaradi.

Ichki a’zolar kelib chiqishi tuzilishi, topografiyasi va faoliyati-

ga qarab hazm a’zolari, nafas a’zolari va siydik-tanosil a’zolarga 

bo‘ linadi.

Hazm a’zolari tizimi bosh, bo‘yin, ko‘krak, qorin va chanoq 

bo‘sh liqlarida joylashadi. Nafas a’zolari bosh, bo‘yin ko‘krak qa-

fasida joylashsa, siydik-tanosil a’zolari – qorin va chanoq bo‘sh-

liqlarida yotadi. Bundan tashqari ko‘krak qafasida o‘pkalar yoni-

da qon aylanishning markaziy a’zosi yurak, qorin bo‘shlig‘ida esa 

immun tizimi a’zosi bo‘lgan taloq joylashgan. Organizmning turli 

sohalarida joy lashgan ichki sekretsiya bezlari alohida ahamiyat-

ga ega.

Ichki a’zolar tuzilishiga qarab parenximatoz va naysimon 

a’zolarga bo‘linadi.

Ichki a’zolar tananing ventral qismida homila entodermasidan 

rivojlanadi. Entodermadan ichak nayi hosil bo‘lib, u mezoderma-

ning qorin qismi bilan o‘raladi. Ichak nayi devorining mushak va 

seroz qavatlari mezenximadan rivojlanadi.

Ichak nayi bosh va tana ichakka bo‘linadi. Bosh ichak, o‘z 

nav batida, og‘iz va halqum qismlariga bo‘linadi. Og‘iz qismi epi-

---

201

teliyi ektodermadan kelib chiqqan. Halqum qismidan nafas a’zo-

lari, qalqonsimon, qalqon oldi va ayrisimon bezlar hosil bo‘ladi. 

Ichak nayining tana qismi oldingi, o‘rta va orqa ichaklarga bo‘lina-

di. Oldin gi ichakdan qizilo‘ngach va osh qozon rivojlanadi. O‘rta 

ichakdan in gich ka va yo‘g‘on ichakning bosh lang‘ich qismi (ko‘r-

ichak, ko‘tariluv  chi va ko‘ndalang chambar ichak) rivojlanadi. Or-

qa ichakdan esa past ga tushuvchi chambar, S simon va to‘g‘ri ichak 

rivojlanadi. 

Siydik-tanosil a’zolar homilaning o‘rta varag‘i – mezodermadan 

rivojlanadi. Homila tana bo‘shlig‘ini mezoderma varaqlari o‘raydi. 

Keyinchalik undan ko‘krak qafasida ikkita plevra va bitta perikard 

bo‘shlig‘i, qorin bo‘shlig‘ida esa bitta qorinparda bo‘shlig‘ini hosil 

qiladi.