Anatomiya 2014. indd

Qonning ivishi. 

Qonning ivishi

 

organizmning himoya reak-

siyasidir. Qon tomirlar shikastlanganda, qon suyuq holatdan jele-

simon holatga o‘tadi. Hosil bo‘lgan qon lahtasi tomirning shikast-

langan joyini berkitib ko‘p qon oqishni oldini oladi.

Qonning ivishi qon plazmasidagi eruvchi oqsilni erimaydigan 

fib ringa aylanishiga bog‘liq. Bunda fibrinning ingichka ipchalari 

hosil bo‘lib, ularning to‘rida qon hujayralari va qonning suyuq qis-

mi ushlab qolinadi. Qonning ivishida qon plazmasida bo‘lgan 13 

faktor, shuningdek, shikastlangan to‘qima va parchalangan trom-

bositlardan chiqqan moddalar ishtirok etadi. Qonning ivishiga olib 

keluv chi moddalarning o‘zaro ta’siri uch bosqichga bo‘linadi.

Birinchi bosqichda trombositlar va to‘qima hujayralaridan 

tromboplastinni o‘tmishdoshi

 

ajralib chiqib, qon plazmasi fak-

torlari bilan birgalashib, faol tromboplastinga aylanadi. Uning 

hosil bo‘lishi uchun 

Са

++

 va plazmaning ko‘p faktorlari, xusu-

---

342

san, globulin akselratori va antigemofilik omil kerak. Antigemo-

filik omil kamayib ketsa yoki yo‘q bo‘lsa, qonning ivishi pasaya-

di. Bunday kasal gemofiliya deyilib, bunda tishni olganda ham 

o‘limga olib keluvchi qon oqishi mumkin.

Ikkinchi bosqichda tromboplastin ishtirokida protrombin faol 

ferment trombinga aylanadi. Protronbin plazma oqsili bo‘lib, ji-

garda hosil bo‘ladi. Uning sintezi uchun ichakdan o‘t ishtirokida 

so‘rilgan K vitamini zarur bo‘ladi. Agar chiqarilgan qonga natriy 

sitrat eritmasi quyilsa, u 

Са

++

 ni bog‘lab oladi va tromboplastin-

dan trombin hosil bo‘lmaydi, natijada qon ivimaydi. Bunday qon 

stabillashgan

 

qon deyilib, u saqlanganda ivimaydi.

Uchinchi bosqichda hosil bo‘lgan trombin ta’siri ostida plaz-

maning eruvchan oqsili fibrinogen erimaydigan fibringa ayla-

nib, ingichka ipchalarning zich to‘ri shaklida tushadi. Fibrin olib 

tash langanidan keyin qon ivish xususiyatini yo‘qotadi. Uni fib-

rinsizlantirilgan qon deyilib, u quyishga yaramaydi.

Tomirdan chiqqan qon 3–4 minutdan keyin iviydi. 5–6 minut-

dan keyin esa zich lahtaga aylanadi. Qonning ivituvchi tizimi qon 

yo‘qotishning oldini olishga xizmat qiladi. Shu bilan birga, qon-

ning tomirlar ichida ivishi og‘ir asoratlarga (tromboflebit, in-

farkt) olib kelishi mumkin. Bunday holatlardan saqlanish uchun 

ikkinchi qon ivishiga qarshi tizim bor bo‘lib, u qonni tomirlar 

ichida ivishi jarayoniga qarshilik qiladi. Jigarda va o‘pkada qon 

ivishiga qarshi modda-geparin hosil bo‘lib, u trombinni faolligini 

pasaytiradi. Qonda hosil bo‘lgan fibrinni eritish qobiliyatiga ega 

uchinchi tizim ham bor. Tromb qon tomirni berkitib, qon oqishi-

ni to‘xtatganidan keyin u yo‘qolishi kerak, chunki u yarani bi-

tishiga halaqit beradi. Bu sharoit da qon plazmasida paydo bo‘lgan 

plazmin hosil bo‘lgan trombni eritishi mumkin.