Anatomiya 2014. indd

 

va lateral yuzalari,

 

qavariq (orqa) erkin 

chekkasi

 

va oldingi tutqichli chekkasi

 

tafovut qilinadi. Tuxum-

donning tutqichli chekkasida botiqlik, tuxumdon darvozasi

 

joy-

lashgan. Undan arteriya va nervlar tuxumdon ichiga kirsa, vena 

---

291

va limfa tomirlar chiqadi. Tuxumdonning bachadon nayiga qa-

ragan uchi yuqoriga, bachadonga qaragan uchi

 

pastga qaragan. 

Pastki uchi bachadonga tuxumdonning xususiy boylami vositasi-

da birikkan. Bundan tashqari tuxumdonni ush lab turuvchi boy-

lam bor. Bu boylam ichida tuxumdonning qon tomirlari va fib roz 

tolalar joylashgan. Tuxumdon bacha donning keng boylami orqa 

varag‘idan boshlanib, uning tutqichli qirrasiga birikkan qisqa tu-

tqich bilan mustahkamlanadi. Tuxumdon tashqi tomondan bir 

qavatli pusht epiteliyi bilan qoplangan bo‘lib, uning ostida pishiq 

biriktiruvchi to‘qimali oqliq parda

 

yotadi. Tuxumdonning aso-

siy moddasi ichki va tashqi qavatga ajratiladi. Ichki qavat o‘rtada 

joylashib, tuxumdonning mag‘iz moddasi

 

deb ataladi. U yumshoq 

birik tiruvchi to‘qima, qon va limfa tomirlar hamda nervlardan 

iborat. Tashqi tuxumdonning po‘stloq moddasida yetilgan va bir-

lamchi follikulalar

 

bo‘ladi. Yetil gan follikula tarkibiga: 1) qon va 

limfa tomirlarga boy tashqi biriktiruv chi to‘qimali parda; 2) un-

ga ichki tomondan tegib yurgan donador qavat; 3)  ichida tuxum 

yotgan donador qavat hujayralari to‘plamidan iborat tuxum te-

paligi; 4) follikula suyuqligi kiradi. Yetilgan follikula sekin-as-

ta tuxum donning yuza qavatiga yaqinlashadi. Ovulya tsiya vaqti-

da bunday follikulani devori yoriladi va tuxum hujayra follikula 

suyuqligi bilan qorin bo‘shlig‘iga chiqib bachadon nayi shokila-

lari yordamida bachadon nayining qorin teshigi orqali bachadon 

nayiga kiradi.

Yorilgan follikula o‘rnida qon bilan to‘la bo‘shliq hosil bo‘la-

di. Qon biriktiruvchi to‘qima bilan almashinadi, keyinchalik tar-

kibida ko‘p miq dorda lyutein pigmenti bo‘lgan hujayralardan 

iborat sariq tana hosil bo‘ladi.

Agar tuxum hujayra urug‘lanmasa sariq tana 1,0–1,5 sm ga-

cha kichrayib, oqimtir tanaga

 

aylanadi. Tuxum hujayra urug‘la-

nib, homila hosil bo‘lsa, sariq tana kattalashib diametri 1,5–2 

sm ga yetadi va homiladorlik davrida sariq tana gormonini ishlab 

chiqarib, homilaning o‘sishida ishtirok etadi. Follikulalar yori-

lib, tuxum hujayra chiqqan sari tuxumdon kichrayib, yuzasi bu-

rishib qoladi.

Ovulyatsiya bilan ayollar organizmida davriy o‘tadigan boshqa 

jarayon – hayz ko‘rish chambarchas bog‘langan. Odatda, hayz 

ko‘rish 13–14 yoshlarda boshlanadi. Hayz ko‘rish deb, homila-

dor bo‘lmagan, jinsiy yetuk ayolning taxminan har 4 haftada dav-

---

292

riy kuzatiladigan bachadon dan qon, shilimshiq va hujayra o‘lim-

tiklarini ajralishiga aytiladi. U 4–5 kun davom etadi, ammo shax-

siy xususiyatlarga ega.

Ovulyatsiya taxminan ikkita hayz ko‘rish davri o‘rtasida o‘tadi. 

Tu xumdon ham bachadonga o‘xshab davriy o‘zgarishlarga uchray-

di. 45-50 yoshlarda ayollarda klimaks davri boshlanib, ovulyatsiya 

jarayoni va hayz ko‘rish to‘xtaydi va menopauza boshlanadi.