Anatomiya 2014. indd

Qonda gazlarning tashilishi

Qonda kislorod va karbonat angidrid eritrositlar gemoglabini bi-

lan tashiladi. O‘pkada vena qoni kislorodga boy, CO

2

 kam bo‘lgan 

arterial qonga aylanadi. Kislorod bilan birikkan gemoglabin oksige-

moglabinga aylangani uchun qon tiniq qizil rangga ega bo‘ladi.

2

2

.

Hb

O

HbO

+

=

Arteriya qoni to‘qimalarga yo‘naladi va u yerda kislorod ge-

moglabindan ajralib, oksidlanish jarayonlarida ishtirok etib, CO

2

 

---

259

ga aylanadi. To‘qimada O

2

 ning kuchlanishi nolga yaqin, CO

2

 ni-

ki 60 mm s.u. ga teng. Bosimlar farqi tufayli CO

2

 to‘qimadan qon 

plazmasiga o‘tib, eritrositlarga kiradi. Eritrositlarda 10 %ga yaqin 

karbonat angidrid gemoglabin bilan birikib karbgemoglabinni ho-

sil qiladi. Uning qolgan qismi suv bilan birikib karbonat kislota-

ga aylanadi.

2

2

2

3

 

.

CO

H O

H CO

+

=

Karbonat kislota to‘qima kapillyarlarida natriy va kaliy ionla-

ri bilan birikib bikarbonatlar hosil qiladi. Hosil bo‘lgan vena qo-

ni vena lar orqali o‘pkaga boradi. O‘pka kapillyarlarida CO

2

 ni 

bosimiga nisbatan past bo‘lib, alveolyar havoga o‘tadi, kislorod 

esa alveolaga o‘tib, gaz almashinuvi qaytariladi. Mo‘tadil holatda 

100 ml qon tarkibida 15 g gemoglabin bo‘ladi. Gemoglabinni har 

grammi 1,34 ml O

2

 biriktirib olish qobiliyatiga ega. Gemoglabin 

faqat kislorod bilan emas, balki boshqa gazlar bilan ham birikishi 

mumkin. U is gazi bilan O

2

 nisbatan 150–300 marta ko‘p mustah-

kam birikma hosil qilishi mum kin. Agar havoda oz miqdorda CO 

bo‘lsa, gemoglabin kislorod bilan emas, CO bilan birikib karbok-

sigemoglabin (HbCO) hosil qiladi va to‘qimalarga kislorod tashi-

lishi to‘xtaydi. Bunday holatda odamni tezlikda toza havoga olib 

chiqilmasa odam o‘lishi mumkin.