Anatomiya 2014. indd

YALLIG‘LANISH

Yallig‘lanish haqida umumiy ma’lumot

Yallig‘lanish – organizmning to‘qimalarda kasallik tug‘diruvchi 

ta’sirotlar ta’siriga javoban vujudga keladigan reaksiyalaridan biri.

Yallig‘lanish hamma vaqt kasallik tug‘diruvchi agent ta’sir 

etgan joyda hosil bo‘ladigan mahalliy reaksiyadir. Bu murak-

kab reflektor reaksiya bo‘lib, unda to‘qimalarning shikastlanishi, 

moddalar almashinuvining buzilishi, giperimiya va qon hujayra-

larining tomirdan chiqishi, shish ko‘rinishidagi tomirlar reaksiya-

si, fagositoz, yallig‘lanish o‘chog‘ini sog‘lom to‘qimadan chega-

ralab turadigan biriktiruvchi to‘qima hujayralarining ko‘payishi 

yuz beradi. Bu o‘zgarishlar yallig‘lanish jarayonining turli shakl-

larida bir xilda ifodalanmasligi mumkin. Bir xil shakl lar da to‘qi-

malarning kuchli shikastlanishi yuz berishi, ekssudatsiya va proli-

feratsiya kuchsiz ifodalangan, boshqalarida esa bu jarayonlar nis-

bati bosh qacharoq bo‘lishi mumkin.

Yallig‘lanishga to‘qimalarning shikastlanishi bilan o‘tadigan 

patologik jarayon sifatida emas, balki to‘qimalarning tiklanishi-

ga olib keladigan hamda organizmning sog‘ayishiga imkon beradi-

gan kim yoviy reaksiya sifatida qaraladi. Boshqacha aytganda bu-

ni shunday ifodalash mum kin: yallig‘lanish kimyoviy reaksiyadir, 

ammo orga nizm uchun zararli mohiyatga ega bo‘lib, o‘zining ak-

siga o‘tib ketishi mumkin.

Yallig‘lanish ko‘pchilik kasalliklar uchun xarakterlidir va 

uning joylashish o‘chog‘i yoki jarayonning xususiyatlari turli ka-

salliklarning xarakterli belgilarini belgilab beradi. Yallig‘lanishda 

kuzatiladigan o‘zgarishlar aniq klinik belgilarni paydo qiladi: qi-

zarish, bo‘rtish, haroratning ko‘tarilishi, og‘riq va funksiyaning 

buzilishi.

Yallig‘lanishni keltirib chiqaradigan sabablar juda xilma-xildir. 

Bularga organizmga tashqaridan tushuvchi infeksion agentlar–pa-

togen mik roorganizmlar, ularning toksinlari, parazit hayvonlar va 

ular ajratadigan moddalar, turli fizikaviy hamda kimyoviy ta’si-

rotlar, shuningdek, orga nizmning o‘zida hosil bo‘ladigan zarar-

li moddalar kiradi. Ammo yallig‘lanishning turli turlarida uning 

hosil bo‘lishi, xarakteri, kechishi va oqibati uchun organizmning 

reaktivligi yetakchi ahamiyatga ega.

---

43

Organizmning sezuvchanligi yuqori bo‘lganida kuzatiladigan 

jadal boruvchi yallig‘lanish reaksiyalari giperergik, kuchsiz reak-

tivlikda ro‘y beradigan reaksiyalar anergik, gipoergik reaksiyalar 

deb ataladi. Yallig‘lanishning kuchsiz bo‘lishi yoki reaksiyalar-

ning butunlay bo‘lmasligi bilan xarakterlanadigan anergetik ho-

lat ikki xil kelib chiqadi. Anergiya ba’zan organizmda mazkur 

agent ga nisbatan immunitet borligiga bog‘liq bo‘ladi. Boshqa ho-

latlarda esa u organizm reaktivlik qobilyatini butunlay tushib ke-

tishi oqibati hisoblanadi. Normergik yallig‘lanish reaksiyasi orga-

nizmda oldindan sensibilizatsiya bo‘lmay turib yuz beradi: bu – 

organizm ning odatdagi reaksiyasidir.

Allergik yallig‘lanishlarning asosiy xususiyati shundan iborat-

ki, reaksiya o‘z surati va jadalligi bilan na o‘zi paydo bo‘lgan sha-

roitga to‘g‘ri keladi, balki u organizmning ma’lum ta’sirlarga bo‘l-

gan sezuv chanligiga bog‘liqdir.