Анъана ва инновациялар (XIX аср охири XX аср бошлари)


XIX аср охири - XX аср бошларида Самарцандда тиб­



Download 7,56 Mb.
Pdf ko'rish
bet7/45
Sana26.03.2022
Hajmi7,56 Mb.
#511198
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   45
Bog'liq
Туркистонда тиббиёт анъана ва инновациялар

XIX аср охири - XX аср бошларида Самарцандда тиб­
бий хизмат.
Шу даврда Туркистон шароити кисобга олинган 
колда алокида аёлларга кам тиббий хизмат курсатиш ишлари 
йулга куйила бошлаган эди. 1885 йилнинг августида Самарканд 
шахрида макаллий аколи аёллари ва болалари амбулатория- 
си ташкил этилган эди1
2. Бу шифохонанинг *амма ходимлари 
аёллардан иборат булиб, унда врач аёл мудира вазифасини 
бажарган эди. Амбулаторияни молиявий жикатдан таъминлаш 
Самарканд шакар бошкаруви зиммасига тушган. Беморларга 
дорилар амбулатория шароитида камда уйга берилганда *ам 
Самарканд земство дорихонасидан бепул берилган. >^амма 
харажатлар учун: ходимларнинг иш каки, бинони иситиш, сув 
билан камда канцелярия буюмлари билан таъминлаш учун йи- 
лига 2290 руб. ажратилган. Бу шифохонанинг биринчи йиллик 
фаолияти учун кисоботи «Туркестанские ведомости» газетаси-
1 Махмудов М. Первые женщины-врачи в дореволюционном Туркестане // Со­
ветское здравоохранение. - М., 1988. №8. - С.68.
2
Положение об амбулаторной лечебнице для туземных женщин и детей в г. 
Самарканде //Туркестанские ведомости. 1885. №37.
35


нинг бир нечта сонларида чоп этилган булиб, *ажм жи^атидан 
катта бу ^исоботдан Самарканд ша^ри ма*аллий аёллари ва 
болаларига тиббий ёрдам курсатиш ах;воли тугрисида кизи^ар- 
ли маълумотлар берилган1. >^исоботда аёллар ва болаларнинг 
шифохонага мурожаат этиши, улар уртасида кандай касаллик- 
лар куп таркдлган *амда унинг сабаблари, тиббий ёрдам сураб 
мурожаат килган беморларнинг миллий таркиби х;ам курсатиб 
утилган эди. Унда курсатилишича, 1886 йили бу шифохонага 
3213 нафар аёл ва болалар мурожаат к;илган, улардан 2142 на- 
фари аёллар, 1071 нафари болалар эди. Баъзи беморлар бир 
неча бор шифохонага цатнашига тугри келган *амда умумий 
х,исобда бу беморларга 7921 маротаба тиббий хизмат курса- 
тилган. Бемор аёлларнинг миллий таркиби ^уйидагича булган: 
узбеклар ва тожиклар 1756 нафарни, я^удийлар 166 нафарни, 
K030iyiap 133 нафарни, форслар 78 нафарни, араблар 9 на­
фарни ташкил этган1
2. Куриниб турибдики, шах;арда яшаган тур- 
ли миллат аёллари шифохона хизматидан фойдаланишган. У 
а^олининг миллий таркибига х,ам мутаносиб булган.
Шифохонага мурожаат ^илган аёлларнинг 22,9 фоизи букок 
касали билан огриганларни ташкил этган, болаларнинг 9,43 
фоизи бу касаллик билан огриганларга тугри келган3. Демак, 
6ytv>K касалига чалинганлар тиббий ёрдам сураган аёллар ичи- 
да биринчи уринда турган. Туркистонда Да*бед ва ^укондан 
кейин Самарканд бу касаллик кенг таркалган жой *исобланган. 
Иккинчи уринда сифилис (захм) касаллигига чалинган бемор­
лар турган, улар аёллар ва болалар ичида 13,7 фоизни ташкил 
этган. Х^исоботда айтилишича, бу касаллик а^олининг захм- 
нинг юкумли эканлигини билмаганлиги *амда шахсий гигиена 
^оидаларига амал килмаганлиги, яъни купинча бир идишдан 
ов^ат ейиши, битта сочила артиниши, боьщаларнинг болала-
10тчет о деятельности лечебницы для туземных женщин и детей в г. Самаркан­
де за 1886 г. //Туркестанские ведомости. 1887. №46 - 4 7 .
2Уша жойда.
3 Уша жойда.
36


рини бемалол эмизиши оркали биридан иккинчисига утар эди1. 
Бундан ташкари, шифохонада куз касалликлари, тери *амда 
ошкозон-ичак касалликлари, турли юкумли касалликларга ча- 
линганларга тиббий ёрдам курсатилган. Аёл врачлар факат 
амбулатория шароитида эмас, керак булганда беморларнинг 
уйига *ам бориб даволаганлар. Масалан, 1898 йили Самар­
кандца 16 марта аёлларни куриш учун врач чакирилган булса, 
1899 йили 40 марта чакирилган, баъзи беморларга бир неча 
маротабадан ( 2 - 1 0 марта) тиббий ёрдам курсатилган эди1
2.
Туркистон а*олисининг купчилигини ташкил килган кишлок 
а*олиси XIX аср охири - XX бошларигача тиббий ёрдам курса- 
тиш тизимидан четга чикиб колган эди. 1898 йили Самарканд 
вилояти Анзоб кишлотида руй берган улат эпидемияси туртки 
булиб 1898 йили Самарканд уездида бир неча кишлок фельд- 
шерлик пунктлари очилди, булар Дакбед, Янгикургон ва Жума- 
бозор фельдшерлик пунктлари эди3. XX аср бошида Самар­
канд вилоятида жами 11 та амбулатория пунктлари булган4.
1899 йили Самарканд вилоятида улат касаллигининг тар- 
калиши сабабли Петербургдан Самарканда медицина док- 
тори Ягодинский таклиф килинган эди, у самаркандлик му- 
даррис ва талабаларга юкумли касалликлар, хусусан, улат 
какида маъруза укиб, унга карши замонавий усулларда кура- 
шиш йулларини айтиб утган. Ундан кейин медицина доктори 
Ягодинский Бухоро мадрасаларига маъруза укишга келади. 
Дастлаб у козикалонга бу маърузасини укиб беради, шундан 
кейингина унга мадрасада маъруза килишга рухсат берила- 
ди. Аммо маъруза вактида икки мударрис касалликлар Ал­
л о* томонидан берилади, унга карши курашмаслик лозим, 
бундай маърузаларни эшитиш шариатга тугри келмайди деб
1 Уша жойда.
2 Пахомова Е.Из запиской книжки женщины-врача / Справочная книжка Самар­
кандской области. - Самарканд, 1902. - С.84.
Справочная книжка Самаркандской области. - Самарканд, 1902. - С.163.
4 Адрес-справочник Туркестанского края. -Таш кент, 1910. - С.133.
37


каммани таркалишга чакиради. Пекин уларнинг узини чика- 
риб юборишади ва маъруза охиригача укилади1.
1907 - 1908 йилларда П.И.Стародубцева Дакбед (Окдарё 
райони), 1909 - 1914 йилларда Ургут шифокорлик пунктига 
мудирлик килган. 1913 - 1914 йилларда П.И.Благовешенская 
Богдон, 1 9 0 6-1910 йилларда А.А.Тахтарова Пайшанбе шифо­
корлик пунктига мудирлик килган. Мазкур шифокорлик пункт- 
лари Самарканддан 15 - 200 км узокпикда жойлашган. Бундан 
ташкари, Самаркандца 1895 - 1905 йилларда А.В.Яковлева- 
Пославская, 1914 йили Е.М.Савицкая, 1914 йили М.М.Нику- 
лина-Сопетова, 1 9 1 4 - 1916 йилларда О.И.Солнишкина, 1916 
йили А.К.Багинская-Киселева, 1914 - 1954 йилларда М.П.Те- 
пер каби шифокорлар хусусий равишда фаолият юритган1
2.
Мазкур аёл шифокорлардан ташкари Самарканд вилояти- 
даги Анзоб кишлогига улатга карши курашиш учун 1898 йили 
Петербургдан 4 нафар аёл шифокор Ольденбургский шакзо- 
даси шифокорлик отряди таркибида келди. Русийзабон шифо- 
корларни мах,аллий ах,оли уйларида мех,мондустлик билан ка­
бул килган ва дастурхон атрофига такпиф этган. Аёл шифокор 
извошда беморни куришга борганда кизикувчан кишилар уни 
кузатиб бориш х;олатлари учраб турган.
1894 - 1913 йилларда Самарканддаги макаллий хотин- 
кизлар амбулаторияси мудири Е.И.Пахомова бу ерга келгу- 
нига кадар Петербургда фабрикада шифокор булиб хизмат 
Килган. У «О деятельности женской лечебницы» ва «О ро­
довспоможении у коренного населения» номли маколалар 
муаллифидир.
Л.Симонова-Хохрякованинг 
«Самаркандца 
сехргарлик, 
фолбинлик ва сарт аёлларининг даволаниши» номли мако- 
ласи нашр килинди. Маколада у мах,аллий аёлларнинг маи- 
ший каёти, турли фолларга ишониши ва анъанавий давола-
1 Туркестанские ведомости. 1899. №22.
2 Геворков А.А., Фархади Р.Р. Первые русские женщины-врачи в Самаркандской 
области // Советское здравоохранение. 1961. №11. - С.62.
38


ниш усуллари какида маълумотлар беради. Унда айтилишича, 
фолбинлар деярли кар бир кучада яшаган. Муаллифнинг таъ- 
кидлашича, фолбинлик ва даволаш усуллари ута содда камда 
бир хил булган. Фол куришнинг бошида фолбин (чор чирок) 
турган, шакарда у таникли булган. Чор чирок гуёки рукларнинг 
овозини эшитган. У когозда ёзилган ёзувларни ва белгиларни 
тумор килиб такиб юришни, баъзиларга уни ёкиб юборишни 
ва кулини совуришни, шунингдек, баъзиларга когознинг устига 
сув солиб, уни ичишни буюрган.
Аёл шифокорлар амбулатория мудиралигига Туркистон кар- 
бий округи карбий-тиббий инспектори томонидан тайинланган 
ва карбий генерал-губернатор томонидан тасдикланган. Улар- 
га уч йилда бир марта 4 ойга мекнат таътили берилган, мекнат 
таътили факат Туркистон генерал-губернатори рухсати билан 
берилган. Йилига аёл шифокорларга 800 - 1000 руб. маош ва 
300 руб. сафар пули берилган.

Download 7,56 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   45




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish