Анъана ва инновациялар (XIX аср охири XX аср бошлари)


Улкада хотин-кизлар ва болаларга тиббий



Download 7,56 Mb.
Pdf ko'rish
bet6/45
Sana26.03.2022
Hajmi7,56 Mb.
#511198
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   45
Bog'liq
Туркистонда тиббиёт анъана ва инновациялар

1.2. Улкада хотин-кизлар ва болаларга тиббий
ёрдам курсатилиши
XIX аср охири - XX аср бошларида Туркистонда аёлларга 
тиббий ёрдам курсатиш катта муаммолардан бири х,исоблан- 
ган. Туркистонда аёллар учун махсус биринчи тиббий муасса- 
са Тошкент шах;рида 1883 йили очилган эди. Унгача аёллар 
фа^ат камдан-кам ^олётларда истисно тари^асида эркак врач- 
ларга мурожаат ^илган1. Тошкентнинг зеки ша^ар кисмида 
ташкил этилган амбулаторияда фак;ат аёл тиббиёт ходимлари 
хизмат килган. Аёллар ва болаларга касалхонада бепул ёрдам 
берилган, дорилар, сув муолажалари, оддий операциялар ва

Положение об амбулаторной лечебнице для туземного женского населения в 
г. Старом Ташкенте //Т В . 1883. №42.
27


рукхона доктори Палиенконинг ёзишича, Гиммер, Батиршин, 
Йохансон каби эркак шифокорлар бир неча юз маротаба му- 
сулмон аёлларга тугурук жараёнида ёрдам курсатганлар. 
Палиенконинг узи Тошкентдаги 10 йилдан ошик фаолияти 
давомида бирон марта кам тугаётган аёлга тиббий ёрдам кур- 
сатмасдан кайтмаганлигини таъкидлаган эди1.
Бошка томондан, бу даврда тугаётган аёлнинг акволи 
жуда огир булганда кам уни шифохонага ёткизишга каттик 
каршилик курсатган оилалар купчиликни ташкил этган. 1916 
йили «Туркистон вилоятининг газети» сах,ифаларида таъкид- 
ланганидек, «каттоки баъзи никоятда каттик касал булиб, 
ёрмок ёки кесмоклик лозим булган касал хотинлар улимла- 
рига рози булсалар кам, эркак жаррок докторга курсатмокни 
асло хокиш килмас эдилар»1
2. Бундай колларда докторлар 
уй шароитида кулидан келганча тиббий ёрдам беришга 
* а -
ракат килганлар. Масалан, 1916 йилнинг декабрида доктор 
А.А.Шорохова Тошкентнинг эски шакар кисмида уй шароити­
да «кесарево сечение» операциясини утказишга мажбур бул­
ган эди. Операция яхши утказилиб, она ва боланинг каёти 
саклаб колинган3.
1916 йилнинг декабрида Тошкент шакар шифохонасининг 
жарро)Ц
1
ик булими кошида гинекология булими очилиши аёл­
ларга тиббий ёрдам курсатиш ишида мух,им вокеа булган. Унга 
керакпи асбоб-ускуналар Петербургдан олиб келинган. Бу ши­
фохонага дастлаб Тошкент аколисининг европалик катлами 
аёллари мурожаат этган булса, кейинчалик макаллий аколи 
кам тиббий ёрдам сураб кела бошлаган. Бу шифохонани таш­
кил этишда ва унинг фаолиятида доктор А.А.Шорохова жонбоз- 
лик курсатган4. Бу ерда туркистонлик макаллий аколи вакили, 
биринчи гинеколог Гулсум Асфандиёр фаолият юритган. Гулсум
1Палиенко. Моим оппонентам/ / Туркистанские ведомости. 1893. №88.
2Ша*ар касалхонаси >;акида //Туркистон вилоятининг газети. 1916. №62.
3УзР И ТТ^М Д А , 192-фонд, 296-иш, 17 - 18-вараклар.
4УзР И ТТ^М Д А , 192-фонд, 295-иш, 1 - 2-вара*лар.
30


Асфандиёр 1880 йили Тошкентда туяллиб, 1908 йили Тошкент- 
да таълим олгандан кейин Петербургдаги Аёллар тиббиёт инс- 
титутида укиган1. Институтни тугатган Гулсум Асфандиёр Тур- 
кистоннинг турли жойларида аёлларга тиббий хизмат курсатган. 
29 йил давомида Тошкент аёлларига тиббий ёрдам берган *ам- 
да шифохонанинг бош врачи уринбосари вазифасида ишлаган. 
1937 йили огир касалликдан сунг вафот этган. Айни^са, унинг 
соглигига акаси доктор Санжар Асфандиёрнинг «халк; душма- 
ни» сифатида но*ак ^ораланиши салбий таъсир курсатган.
Бундан таш^ари, мах,аллий аёллар фа^ат Тошкентнинг зеки 
шах;ар кисмидаги амбулаторияга борибгина колмасдан, бал­
ки умумий ша*ар шифохонасига *ам ёрдам сураб мурожаат 
килишган. Палиенко бундай аёллар сони кунига 30 - 40 тани 
ташкил этар эди деб таъкидпайди. Шуни айтиш керакки, ша*ар 
касалхонасида врач ва хизматчилар ичида биронта аёл бул- 
маса-да, аёллар бу ерга ёрдам сураб келганлар. )^атто бу ерда 
аёлларга бир неча бор операция к;илганини ва улар х,афталаб 
шифохонада флишига тутри келганини ёзади1
2, яъни Тошкент 
аёллари шифохоналарда стационар равишда даволана бош- 
лаган эдилар.
Шунингдек, Тошкент ша^ри а*олисига шифокорлар хусу- 
сий равишда *ам ёрдам курсатишган. Уларнинг баъзилари 
а^олининг камбагал катламига бегараз тиббий ёрдам бериш 
учун маълум ^абул кунлари белгилашган. Масалан, А.З.Хави- 
на уз тиш даволаш кабинетида х,афтанинг сешанба ва жума 
кунларида тишни даволашни бепул амалга оширишини «Тур­
кестанские ведомости» газетасининг са^ифаларида эълон ци- 
либ борган3. 1911 йил маълумотларига кура, Тошкент ша^рида 
ах;олига тиббий хизмат курсатувчи шифокорларнинг умумий 
сони 48 та булса, шулардан 30 таси хусусий равишда а*оли-
1 Духтур Гулсум Асфандиёрнинг улуми // Yash Turkistan. 1938. №99. - Б.38.
2 Палиенко. О подготовлении повитух из туземок // Туркистанские ведомости. 
1893. №76.
3Туркестанские ведомости. 1909.
31


га тиббий ёрдам курсатганлар1. 1913 йили шакарда хусусий 
амбулаториялар сони 8 тага етган эди2. Умуман, бу даврда 
шакарда аколига хусусий тартибда тиббий ёрдам курсатувчи 
шифохоналар сони давлат томонидан ташкил этилган шифо- 
хоналар сонига Караганда купчиликни ташкил этган.
Бирок улканинг макаллий аколиси барча касалликлар би- 
лан шифохоналарга мурожаат килишган десак хато булар 
эди. Айникса, шакар аколиси юкумли касалликпарга чалин- 
са ёки суяк синиши ва чикиши колатларида шифохоналарга 
камдан-кам мурожаат килган. Тошкент зеки шах,ар кисмида- 
ги амбулатория врачи А.Л.Шварц келтирган маълумотларига 
кура, 1897 йилдан 1908 йилгача Тошкент зеки шакри камма 
амбулаторияларида 531435 нафар бемор кабул килинган 
булса, шулардан факатгина 221 таси уткир юкумли касаллик­
лар билан мурожаат этган. Ваколонки, Тошкентда 1890 йили 
бугма (дифтерия) эпидемияси, 1898 йили кизилча (скарлати­
на) ва 1901 йили чечак (оспа) эпидемияси кайд этилган эди3. 
А.Л.Шварцнинг кайд этишича, рус врачлари синиш ва чикиш- 
ни даволашда макаллий аколининг ишончини козона олмади. 
1883 йилдан 1894 йилгача булган 10 йил ичида Тошкент эски 
шакридаги амбулаторияга атиги 100 киши синиш ва чикишни 
даволаш учун мурожаат килган булса, 1897 - 1908 йилларда 
201 нафар бемор, яъни йилига 20 нафар киши мурожаат кил­
ган. 150 минг аколиси булган Тошкент эски шакар кисми учун 
бу жуда кам эди. Шварц бу борада рус врачларига табиблар, 
мах;аллий суяк солувчилар ракобатдош булгани, табибларнинг 
шикастланган органни вактинча кимирлатмаслиги тугри чора 
эканлиги, умуман, табиблар бу борада европа медицинасидан 
илгарилаб кетганини таъкидлаб утади4.
’ УзРМДА, И.17-фонд, 1-руйхат, 38010-иш, 3-варак.
2УзР МДА, И.17-фонд, 1-руйхат, 29429-иш, 5-вара к.
3 Успехи русской медицины среди туземцев // Туркестанский курьер. 1909. 
№ 1 7 2 - 173.
4 Успехи русской медицины среди туземцев // Туркестанский курьер. 1909. 
№ 1 7 2 -1 7 3 .
32


Хулоса килиб айтганда, XIX аср охири - XX аср бошларида 
Туркистонда аёлларга тиббий ёрдам курсатиш борасида бир 
канча ишлар амалга оширилган булиб, айникса, аёллар учун 
замонавий тиббий муассасалар вужудга келишини ижобий 
Кол деб баколаш мумкин. Мусулмон аёллар анъанавий тиб- 
биёт билан бир каторда замонавий тиббиёт хизматидан фой- 
даланиш имкониятига эга булганлар. Аммо ташкил этилган 
амбулаториялар ва шифохоналар сон жикатидан нам булиб, 
талабга жавоб бермас, молиявий томондан огир а*волда эди. 
Бундан ташкари, тиббиёт ходимларининг макаллий тиллар- 
ни билмаслиги камда таржимонларнинг етишмаслиги мусул­
мон аёлларга тиббий ёрдам курасатилишини кийинлаштирган 
омиллардан бири эди. Таъкидлаб утиш жоизки, ислом динида 
аёлларни эркак табиб (доктор) куриши жоиз эмас, лекин улим 
хавфи тугилса ёки аёл доктор топилмасагина эркак табибдан 
тиббий ёрдам олиши мумкин эди1.
Шундай килиб, бу даврда мусулмон хотин-кизлари европа- 
ча тиббий масканларга даво излаб мурожаат этишган, каттоки 
стационар колатида кам даволана бошлашган. Лекин, бошка 
томондан, уларнинг аксарияти узларини номакрамга курса- 
тишни гунок деб билган колда анъанавий усулда даволаниш- 
ни давом эттирганлар.
1872 йили Петербургдаги Тиббий-хирургия академиясида 
Олий хотин-кизлар тиббий курслари ташкил этилади. Бу билан 
академия хотин-кизлар тиббий таълими ташаббускори булди. 
Хотин-кизларнинг тиббий таълимга интилиши ва 1872 йили хо­
тин-кизлар тиббий курслари ташкил этилиши унинг тарафдор- 
лари ва унга карши булган кишиларнинг катор маколалари чоп 
этилишига сабаб булди2.
’ Аёлларга дойр фатволар // Мухаммад Камол. Мусулмон аёлларга маслаедт- 
лар. -Т ош кент: Моваруанна^р, 2004. - Б.89.

Женские врачебные курсы // Женское образование. 1882. №4; Женщины-ме­
дики в Америке //Ж енское образование. 1882. №4; Герценштейн Г.М. Страницы из 
истории медицинского образования в России (Еще раз по поводу женских врачеб­
ных курсов). -С П б ., 1883; Абрамов Я. Женские врачебные курсы. - СПб., 1886.
33


1876 йили 4 йиллик тажрибадан сунг 5-йил у^иш ^ушила- 
ди, у асосан тиббий амалиётга каратилади. Мазкур курсларда 
асосан академия профессорлари даре берган, уларда у^иш 
дастури университетлар тиббиёт факультетлари ва Хдрбий- 
тиббий академия дастурига тугри келарди. Ушбу курс тинглов- 
чилари Петербургдаги Обуховский ва Каменкинский шифо- 
хоналари, Маринск тугурукхонаси, шахдода Ольденбургский 
шифохонаси ва бошка жойларда амалиёт уташган. Курсларда 
махсус «аёллар» фанлари - акушерлик, аёллар ва болалар 
касалликпари кенгрок укитилган.
«Вактинчалик низом»га кура укишга кирувчилар кириш 
имти^онларини топшириши лозим эди, кириш имти^онла- 
ри эркаклар гимназияси курсларидаги фанлар доирасида 
булган. Имти^онга 20 ёшдан кичик булмаган, хотин-кизлар 
гимназиясини, институт ва педагогик курсларни тугатган, 
шунингдек, уй таълимини олган ва «гимназия курсларидаги 
фанлар буйича уй укитувчиси унвони дипломи»га эга булган- 
лар ^уйилган.
Абитуриентларга талаб жуда кучли эди, укишга жужжат топ- 
шираётган ва^тда улардан «курсда у^иётган ва^тда молиявий 
таъминланганлик *амда Петербургда маълум бир оила билан 
я^ин ало^алари *акида ота-онаси, васий шахе ёки турмуш ур- 
тоги х;ужжати» талаб ^илинган1.
Мазкур курслар 1882 йилгача фаолият юритган, бу даврга 
келиб Россияда куплаб курслар ёпилди, бу Александр III *оки- 
мият тепасига келиши ва Александр II исло^отлари тухтатили- 
ши билан боглик эди, бу курсларнинг купчилиги 1880 йиллар 
охирларида фаолиятини тикпайди.
XIX аср охири - XX аср бошларида Туркистондан Петер­
бург, Москва, Козон, Омск, Томск ва Россиянинг боьща ша*ар- 
ларига тиббий таълим олиш учун ёшлар жунатила бошлади. 
Эркаклар билан бир ^аторда хотин-^излар х,ам тиббий билим
1Сущинский П.П. Женщина - врач в России. - СПБ., 1883. - С.37.
34


эгаллаганлар. Хусусан, 1897 йили Петербурга очилган Хотин- 
кизлар тиббий институтида туркистонлик М.С.Голошевская ва 
А.В.Эггерт *ам бор эди. Улар 1902 йили укишни тугатган булса, 
кейинги йили Зиверт, Керенская, А.Батиршина укишни битира- 
ди. Шу йили Туркистон генерал-губернаторлиги совети Петер­
б у р га очилган Хотин-кизлар тиббий институтида укиётган 10 
нафар туркистонлик талабага стипендия ажратиш тугрисида 
карор кабул килди. Дастлабки стипендиантлар Г.Ж.Асфандиё- 
рова, 3.С.Абдурахманова, М.В.Гоби, Зелесская-Студенцева, 
Тамаркина, Г.М.Штейн, Т.И.Копитовская 1908 йили институт- 
ни тугатади1. Куриниб турганидек, институтни тамомлаган 
макаллий миллат вакилларидан Умми-Гулсум Жафаровна 
Асфандиёрова ва Зейнаб Садиковна Абдурахманова булиб, 
уларнинг иккаласи *ам маъмурият амалдорлари булган пол- 
ковникпарнинг кизлари эди.

Download 7,56 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   45




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish