Analitik kimyoda organik reagentlar

Neytral xelatlar-ya’ni tashqi sferasi bo’lmagan kompleks birikmalar, yoki ularni ichki kompleks birikmalar ham deyiladi. Ular barqaror, ko’pchilik ohollarda kam eruvchan, intensiv rangli (quyuq rangli), organik erituvchilarda yaxshi ekstraksiyalanadi; ularning bu xususiyatlaridan amaliyotda elementlarni aniqlash, ajratish va miqdoriy aniqlashda keng ko’lamda foydalaniladi.
Bunday birikmalarga misol tariqasida Ni(DMG)₂, Mg Oksixinolinlarni keltirishimiz mumkin:
O
Ko’pchilik organik reagentlar ta’siri juda ham spetsifik emas, ammo ozmi ko’pmi tanlab ta’sir etuvchanlikga ega. Analogiya nazariyasi mavjud: bunda ayrim tur organik reagentlar ta’siri bilan suv, ammiak, N₂S kabi anorganik birikmalar ta’sirida o’xshashlik kuzatiladi. Bu nazariya bo’yicha suv bilan protolitik reaksiyaga kirishib kam eruvchan gidroksidlar xosil qiluvchi elementlar ionlari organik reagentlarning RON turidagi reagentlari bilan ham kam eruvchan birikma hosil qilishi kerak. Xuddi shunday N₂S bilan kam eruvchan sul’fidlar hosil qiladigan metall ionlari R-SH turidagi organik reagentlar bilan cho’kma hosil qilish kerak, yoki H-NH₂ bilan o’zaro ta’sirlashadigan metall ionlari R-NH₂, bilan o’zaro ta’sirlashishi kerak. Undan tashqari, ko’pincha organik va anorganik reagentlar bilan bir xil turdagi reaksiyalar hosil qiluvchi metall ionlari ma’lum qatorga joylashadi va oldingisiga nisbatan keyingi metall ion organik va anorganik reagentlar bilan ko’proq kislotali sharoitlarda reaksiyaga kirishuvchandir. Ammo bunday qatordan ayrim chetlanishlar sham bo’ladi.
Reagentning tanlab ta’sir etuvchanligini turli omillardan foydalanish bilan amalga oshirish mumkin, bunga eng avval turli o’rinbosarlar kiritish bilan erishish mumkin. Shajmdor o’rinbosar bog` hosil qilishga olib keladigan orbitallarni qoplashga to’sqinlik qiladi. Bunday o’rinbosarlarni kiritishda reagent faqat o’lchami katta bo’lgan ionlar bilan reaksiyaga kirishadi yoki umuman reaksiyaga kirishmaydi. Yoki bog` hosil qilishga xalaqit bermaydigan o’rinbosarlar kiritish hosil bo’lgan birikmaning barqarorligiga, rangining intensivligiga, eruvchanligiga ta’sir etishi mumkin. -SO₃H guruhlarni kiritish eruvchanlikni oshiradi, SN₃- guruhlar kiritilishi yoki aromatik halqalar kiritilishieruvchanlikni kamaytirishga (ham reagentning, sham uning metall ioni bilan birikmasining) olib keladi.
Fazoviy qiyinchilikga olib kelmaydigan va kompleks hosil qilishda ishtirok etmaydigan elektrofil o’rinbosarlar liganddonori atomning asos xossasini oshiradi va barqaror komplekslar hosil qilishga olib keladi.
Masalan 8-oksixinolin molekulasiga galogenlarning kiritilishi (5,7 holatlarga) azot va kislorod atomlarining asosligini oshiradi, bu esa ligandlarning metallar bilan kompleksining barqarorligini oshiradi.
Masalan 5,7-dibrom oksixinolin Fe(III),Si(II) va boshqa ionlar bilan 8-oksixinolinga qaraganda barqaror komplekslar hosil qiladi.

Kimyoviy reaktivlar, kimyoviy reagentlar — kimyoviy reaksiyalarni amalga oshirish uchun ishlatiladigan moddalar. Turlari: oʻta toza Kimyoviy reaktivlar; kimyoviy toza Kimyoviy reaktivlar; kimyoviy analiz uchun qoʻllanadigan toza Kimyoviy reaktivlar; toza Kimyoviy reaktivlar, tozalangan Kimyoviy reaktivlar, texnik Kimyoviy reaktivlar Tarkibiga koʻra, Kimyoviy reaktivlar, anorganiq, organiq va radioaktiv izotoplar bilan nishonlangan Kimyoviy reaktivlarga, ishlatilishiga koʻra, organiq — analitik reagentlar, kompleksonlar, fiksanallar, рН — indikatorlar va b.ga boʻlinadi. Kimyoviy reaktivlar solingan idish yorligʻi yoki oʻralgan qogʻozga uning tozalik darajasi, ishlatilishi, qoʻshimchalar miqdori va saqlanish shart-sharoiti yozib qoʻyiladi. Kimyoviy reaktivlarning aksariyati zaqarli, tez alangalanadi, baʼzilari portlaydi. Shu sababli, Kimyoviy reaktivlarni ishlatishda va saklashda tegishli qoidalarga rioya qilish zarur. Havoda tez buziladigan ayrim preparatlar vodorod yoki inert gaz toʻldirilgan germetik ampulalarda, baʼzilari kerosinda saqlanadi.

Biror tashqi belgi – cho‘kma yoki gaz ajralishi, cho‘kmani erishi, rang o‘zgarishi kabi tashqi samara bilan boradigan reaksiyalar analitik reaksiya deyiladi.
Eritmadan izlanuvchi ionni ochish uchun ishlatiladigan reaktiv – reagent deb ataladi. Reagentlar (reaksiyalar) uch turga bo‘linadi:

1. 
   Spetsifik (maxsus) reagent murakkab aralashmadagi faqat bitta iongagina xos tashqi samara beradi – NH₄⁺ + OH^- → H₂O + NH₃↑
   
2. 
   Selektiv reagent (yoki reaksiya) tashqi belgisi, xalaqit beruvchi ionlar bo‘lmaganda, ayrim ionlargagina xos bo‘ladi
   

2Ag⁺+ CrO₄^3- → 2Ag₂CrO₄↓ to‘qsariq (Ba²⁺, Pb²⁺, Sr⁺² lar) uchun sariq cho‘kma
v) Guruh reagenti (reaksiya)ning tashqi belgisi ionlar guruxi uchun bir xil bo‘ladi. Aq⁺, Hq₂²⁺, Pb²⁺ kationlar guruhi xlorid ionlar bilan bir xil oq rangli cho‘kma hosil qiladi.