Analitik kimyoda ishlatiladigan reaksiyalar va jarayonlar Qaytar va qaytmas reaksiyalar. Kimyoviy reaksiyalarning tezligi

Reaksiya tezligiga katalizator ta’siri. Katalizator kimyoviy reaksiyada ishtirok etadi. Reaksiya tezligini o‘zgartiradi. Kimyoviy jihatidan o‘zgarmaydi.
2KClO₃ 2KCl+3O₂
2KClO₃+4MnO₂=2KCl+2Mn₂O₇
2Mn₂O₇→4 MnO₂+3O₂
2KClO₃ + MnO₂→2KCl+3O₂+ MnO₂
N₂+3H₂ 2NH₃
N₂+2Fe↔2FeN
2FeN+3H₂↔2NH₃+2Fe
N₂+H₂+Fe2NH₃+Fe
Kimyoviy muvozanat.
Kimyoviy muvozanat-analizda moddalarni topish, aniqlash, ajratish, va konsentrlash jarayonlarida qo‘llaniladi. Reaksiyalarning turlariga mos kimyoviy muvozanatning quyidagi asosiy turlari mavjud: kislotali-asosli muvozanat, oksidlanish-qaytarilish muvozanati, kompleks hosil bo‘lish jarayonidagi muvozanat, cho‘ktirish-eritish reaksiyalaridagi muvozanat.
Deyarli barcha kimyoviy reaksiyalar qaytar bo‘ladi, lekin ular bir-biridan qaytarilish darajasi bilan farq qiladi.
Barcha qaytar analitik reaksiyalarda muvozanat kuzatiladi. ular bir vaqtning o‘zida qarama-qarshi tomonga boradi. Reaksiyada hosil bo‘luvchi moddalar suvda yaxshi eriydigan holda reaksiya uchun ikkita modda aralashtirilsa, ma’lum vaqtdan keyin eritmada to‘rtta birikma mavjud bo‘ladi. Masalan A moddani topish yoki aniqlash uchun unga B moddani qo‘shamiz. Reaksiya davomida A va B moddalarning konsentratsiyalari kamayib, D va E moddalarning konsentratsiyalari ortib boradi, oqibatda to‘g‘ri reaksiyaning boshlang‘ich dastlab katta bo‘lgan tezligi (ν₁) kamayib boradi, D va E moddalarning konsentratsiyalari ortishi bilan teskari reaksiya boshlanib, uning tezligi (ν₂) dastlab katta bo‘ladi va teskari reaksiya davomida bu tezlik ham kamayib boradi. Muayyan vaqt oralig‘ida har ikki reaksiyaning tezliklari tenglashadi.
Qaytar reaksiyalarni umumiy tarzda quyidagicha ko‘rsatish mumkin.
mA + nB ↔ pC + qD (6)
Massalar ta’siri qonuniga muvofik to‘g‘ri reaksiyaning tezligi quyidagicha bo‘ladi.
ν₁ = k₁[A]^m[B] ⁿ (7)
Bunda [A] va [B] - A va B moddalarning muvozanatdagi konsentratsiyalari. Ushbu reaksiyaga teskari reaksiyaning tezligi
ν₂=k₂[D]^p·[E]^q (8)
bo‘lib, k₂ -teskari reaksiyaning mutanosiblik koeffitsiyenti (tezlik koeffitsiyenti); [D] va [E] - tegishli moddalarning muvozanatdagi konsentratsiyalari. Reaksiyaning tezlik koeffitsiyentining qiymati reaksiyaga kirishuvchi moddalar tabiati, temperatura va bosimga bog‘liq.