Analitik kimyo fanining maqsad va vazifalari, tibbiyotdagi ahamiyati. Sifat analizi usullari

Folgard usuli argentometriya usullaridan biri bo`lib, bu usul AgSCN hosil bo`lish reaksiyaga asoslangan:

Ag⁺ + SCN^– = AgSCN↓

Bu usulda KSCN yoki (NH₄)₂SCN eritmalari ishchi eritma bo`lib, Folgard usuli teskari titrlashga misol bo`ladi. Demak, bu usulda ikkinchi ishchi eritma titrlangan AgNO₃ eritmasi bor. Shuning uchun Folgard usuli ham argentometriya, ham rodanometriya usuli deb ataladi.

Folgard usuli bo`yicha xlorid, bromid yoki yodidlar quyidagicha aniqlanadi. Aniqlanayotgan eritmaga byuretkadan AgNO<sub>3</sub> ning aniq o`lchangan hajmda titrlangan eritmasi solinadi; bu miqdor Cl^– (Br^– yoki J^–) ionlarining hammasini to`liq cho`ktirishga keragidan ortiq bo`lishi kerak.

Kumushning ortiqcha eritmasini KSCN yoki (NH₄)₂SCN eritmasi bilan titrlanadi. Bu holda (NH₄)₂Fe(SO₄)₂•12H₂O eritmasi indikator bo`lib xizmat qiladi. Hali eritmada kumush ionlari bor ekan, qo`shilayotgan SCN^– ular bilan oq cho`kma AgSCN hosil qilib reaksiyaga kirishadi. Ag<sup>+</sup> va SCN<sup>–</sup> ionlari bilan reaksiya tugashi bilan ishchi eritmaning keyingi tomchisi indikator bilan reaksiyaga kirishadi. Hosil bo`ladigan tuz eritmani qizil rangga bo`yaydi.

Fe³⁺ + 3SCN^– = Fe(SCN)₃

Folgard usuli bo`yicha titrlashda quyidagi shartlarga rioya qilinishi kerak:

a) kumush tuzi rodanid bilan titrlanishi kerak, teskarisi emas;

b) aniqlash kislotali muhitda bajariladi;

c) aniqlash simob tuzlari va kuchli oksidlovchilar bo`lmagan vaqtda bajariladi.

Folgard usuli klinik tekshirish usullarida qon tarkibidagi xloridlarni aniqlashda ishlatiladi.
3. Kompleks hosil qilish usuli tushunchasi mohiyati.

Kompleks hosil qilish usuli metall kationlarining kompleksonlar bilan kompleks hosil qilish reaksiyasiga asoslangan. Bunda juda barqaror, suvda yaxshi eruvchan ichki kompleks birikmalar (kompleksonatlar) hosil bo`ladi. Usul tezligi va yuqori aniqligi bilan ajralib turadi.

Kompleksonlar aminopolikarbon kislotalarning hosilalari bo`lib, odatda etilendiamintetrasirka kislotaning ikki natriyli tuzi–EDTA ishlatiladi, uni komplekson III yoki trilon–B deb ham ataladi. Uning tarkibi quyidagicha:

Na₂C₁₀H₁₄O₈N₂•2H₂O (Mr=372)

EDTA boshqa kompleksonlar kabi ko`pgina metallar bilan barqaror eruvchan ichki kompleks tuzlar hosil qiladi. Kompleks hosil qilish usuli bo`yicha titrlashda quyidagi shartlarga rioya qilish kerak: ekvivalent nuqtada aniqlanayotgan kationlar amalda kompleksga bog`langan bo`lishi kerak. Asosiy shartlardan biri titrlanayotgan eritma pH ining juda aniq qiymatidir.

EDTA bilan ta`sirlashganda metall ionlari, masalan, Mg<sup>2+</sup>, H<sup>+</sup> ionlarini siqib chiqaradi, shuning uchun H<sup>+</sup> ionlarining konsentratsiyasi keskin oshadi va reaksiya muvozanati chapga siljiydi. Hosil bo`ladigan H⁺ ionlarini bog`lash uchun bufer aralashma qo`shiladi. Ko`pchilik kationlarni titrlashni pH 5–6 (bufer aralashma CH<sub>3</sub>COOH+CH<sub>3</sub>COONH<sub>4</sub>) yoki pH 8–10 (bufer aralashma NH<sub>4</sub>OH+NH<sub>4</sub>Cl) da o`tkaziladi.

Kompleks hosil qilish usulida ishlatiladigan indikatorlar aniqlanayotgan metall ionlarining konsentratsiyasi o`zgarishiga sezgir bo`ladi. Odatda kompleks hosil qilish usulidagi indikatorlar bu turli metallar ionlari bilan indikatorning o`z rangidan boshqa rang hosil qiluvchi rangli organik birikmalardir. Ko`pincha erioxrom qora T (yana xromogen qora maxsus El–OO deb ataluvchi) indikatori ammiakli bufer aralashmasi bilan ishlatiladi. Indikator eritmasining rangi ko`k, ko`p metallar bilan esa u qizil vino rangli kompleks hosil qiladi. EDTA eritmasi bilan aniqlanayotgan kationlar titrlanganda ekvivalent nuqtada kationning indikator bilan birikmasi to`liq parchalanadi, chunki kationning hammasi EDTA bilan birikadi va rang qizil vinodan yashil tusli ko`k rangga o`tadi.

Erioxrom qora T dan tashqari kislotali xrom to`q ko`k indikatori katta ahamiyatga ega. Bu indikator metall ionlari ishtirokida pushti–qizil rang, ularsiz esa siren tusli ko`k rang beradi.

Kompleks hosil qilish usuli turli metallarni aniqlashda keng qo`llaniladi. Bunday aniqlashlar sirasiga suvning umumiy qattiqligini, ya`ni undagi Ca²⁺ va Mg²⁺ ning umumiy miqdorini aniqlash kiradi.
4. EDTA ishtirokida titrlash.

Ammiakli bufer aralashma tayyorlash. Buning uchun 100 ml 20 % li NH₄Cl eritmasini 100 ml 20 % li NH₄OH eritmasi bilan aralashtiriladi va aralashma distillangan suv bilan 1 litrgacha yetkaziladi.

Indikator tayyorlash. Buning uchun 0,5 g erioxrom qora T ni 10 ml ammiakli bufer aralashmada eritiladi va eritma hajmi etil spirti bilan 100 ml ga yetkaziladi. Hosil qilingan eritma 10 sutkagacha yaroqli hisoblanadi.

EDTA ning 0,05 n li eritmasini tayyorlash. EDTA boshlang`ich moddalarga qo`yiladigan talablarga javob beradi, shuning uchun uning katta bo`lmagan miqdorini aniq tortim bo`yicha tayyorlash mumkin.

EDTA ning ekvivalent massasi ga teng. Eritma tayyorlash uchun kerakli tortim miqdori quyidagi formula bo`yicha aniqlanadi:

bu yerda N–eritmaning normalligi, V_K–o`lchov kolbasining hajmi, E–EDTA ning ekvivalent massasi.

Eritmani har qanday aniq eritma tayyorlagandek tayyorlanadi, agar EDTA eritmasini taxminan kerakli konsentratsiyada tayyorlansa, eritmaning titri hajmiy usul bilan aniqlanadi. Boshlang`ich modda sifatida MgSO<sub>4</sub>•7H<sub>2</sub>O ni ishlatish mumkin. EDTA ning titri aniqlanmoqchi bo`linayotgan metall bo`yicha hisoblanadi.

Kalsiyni aniqlash. Kalsiy miqdorini uning tuzlaridan aniqlash uchun analitik tarozida olingan CaCl₂•6H₂O tortimi 100 ml li o`lchov kolbasiga solinadi, distillangan suvda eritiladi, belgigacha yetkaziladi va aralashtiriladi. Tayyorlangan eritmadan pipetka bilan konussimon kolbaga 10 ml olinadi, distillangan suv bilan 70–80 ml hajmgacha suyultiriladi. 5 ml ammiakli bufer aralashma va 5 tomchi indikator qo`shiladi. Hosil qilingan aralashma EDTA eritmasi bilan qizil vino rangidan ko`k rangga o`tgunga qadar titrlanadi. Titrlash oxiriga yaqin EDTA eritmasini ehtiyotlik bilan bir tomchidan qo`shish kerak. Titrlash oxirida qizil rangning izi butunlay yo`qolib, eritma yashil tusli ko`k bo`lib qoladi.

Titrlangan eritmadagi Ca²⁺ miqdori ushbu formula bo`yicha hisoblanadi:

yoki V₁●N₁=V₂●N₂

Ca²⁺ ning foiz miqdori ushbu formula bo`yicha hisoblanadi:

bu yerda, P –titrlangan eritmadagi Ca²⁺ miqdori, Q –CaCl₂●6H₂O tuzining tortimi.

Mavzuga oid tayanch iboralar.
1. Cho`ktirish usullari–aniqlanayotgan modda bilan ishchi eritma o`rtasidagi reaksiya natijasida aniqlanayotgan ion to`liq cho`kadigan hajmiy analiz usuli.

2. Argentometriya usuli–ishchi eritma sifatida kumush nitrat–AgNO₃ eritmasi ishlatiladigan cho`ktirish usuli.

3. Mor usuli–argentometriya usullaridan biri bo`lib, bu usul ushbu reaksiyaga asoslangan, masalan, Ag⁺ + Hal^– = AgHal↓

4. Folgard usuli–argentometriya usullaridan biri bo`lib, bu usul AgSCN hosil bo`lish reaksiyaga asoslangan, masalan, Ag⁺ + SCN^– = AgSCN↓

5. Kompleks hosil qilish usuli–metall kationlarining kompleksonlar bilan kompleks hosil qilish reaksiyasiga asoslangan hajmiy analiz usuli.

6. EDTA–etilendiamintetrasirka kislotaning ikki natriyli tuzi, uni komplekson III yoki trilon–B deb ham ataladi.

7. Bufer aralashma–hosil bo`ladigan H<sup>+</sup> ionlarini bog`lash uchun qo`shiladigan modda.

Mavzuga oid adabiyotlar:
1. A. Yu. Ibodov: «Farmatsevtik kimyo», I tom, Toshkent, «Tibbiyot» nashriyoti, 1996 yil, 90–95 betlar;

2. M. S. Mirkomilova: «Analitik kimyo», Toshkent, «O`zbekiston» nashriyoti, 2005 yil, 239–267 betlar;

3. M. G`ulomova: «Analitik kimyo», Toshkent, «Talqin» nashriyoti, 2005 yil, 141–148 betlar;

4. U. Haydarov: «Analitik kimyo», Toshkent, «O`qituvchi» nashriyoti, 2007 yil, 196–206 betlar.

Mavzu: Fizik–kimyoviy (instrumental) tekshirish usullari.
O`quvchi–talaba bilishi kerak:

1. Fizik–kimyoviy tekshirish usullari mohiyatini;

2. Xromatografiya, fotometriya, flyuorometriya, refraktometriya usullarini;

3. Spektrofotometriya, fotoelektrokolorimetriya, flyuorometriya, IQ–

spektroskopiya, YaMR–spektroskopiya usullari.

4. Standart eritmalar tayyorlash va eritmalarga qo`yilgan talablarni.
Yangi darsning bayoni.

1. Fizik–kimyoviy tekshirish usullari mohiyati.

Eritmalarning juda ko`p fizik–kimyoviy xossalari, masalan, nurning yutilishi, polyarizatsiya tekisligi burilish burchagining kattaligi, elektr o`tkazuvchanligi va boshqalar moddaning konsentratsiyasiga bog`liq holda bo`ladi. Shunday qilib, bu kattaliklarni o`lchash orqali tekshirilayotgan eritmadagi moddaning miqdorini topish mumkin. Bu usullarning barchasi fizik–kimyoviy tekshirish usullari deyiladi. Fizik–kimyoviy tekshirish usullari juda kam miqdordagi moddani aniqlashga imkon beradi, ammo ular kimyoviy, ayniqsa, gravimetrik analiz usuliga nisbatan aniqligi kam bo`lib, ko`pchilik fizik–kimyoviy tekshirish usullarining aniqligi ± 5 % ga teng.

Fizik–kimyoviy tekshirish usullarining asosiy usullari refraktometriya, polyarimetriya, xromatografiya usullari bo`lib, bu usullarda tarkibi va modda miqdori bilan uning nurni yutishi, nurni yoyishi, nurni sindirishi, polyarizatsiya tekisligining burilishi, lyuminessensiyasi o`rtasidagi o`zaro bog`lanishdan foydalaniladi. Elektrometrik tekshirish usullari moddaning turli elektrik xususiyatlarini aniqlashga (elektr o`tkazuvchanligining, elektr potensialining, tok miqdorining o`zgarishi) asoslangan. Xromatografik tekshirish usullari moddaning adsorbsiyalanishidagi, ion almashinish konstantasidagi, cho`kmalarning eruvchanligidagi va boshqalardagi farqqa asoslangan.

Fizik–kimyoviy tekshirish usullari klinik va sanitariya–gigiyenik analizlarda keng qo`llaniladi. Fotometrik usulda qondagi gemoglobin miqdori, xolesterin, umumiy oqsil, qoldiq azot aniqlanadi, ichimlik suvining sifatini baholash uchun suvdagi ammiak, temir va nitritlar miqdori aniqlanadi. Nefelometriya ishlab chiqarishdagi zararli aralashmalar bilan ifloslanishlarni baholashga, qo`rg`oshin va simob miqdorini aniqlash uchun qo`llaniladi. Polyarimetriya siydikdagi va spirtsiz ichimliklar tarkibidagi qand miqdorini aniqlash uchun ishlatiladi. Farmatsevtika tahlilida dori moddalari chinligini, tarkiban sofligini hamda ular miqdorini aniqlashda fizik–kimyoviy tekshirish usullari alohida o`rin egallaydi. Davlat Farmakopeyasiga fizik–kimyoviy tekshirish usullaridan refraktometriya, polyarimetriya, spektrofotometriya, fotoelektrokolorimetriya, flyuorometriya, YaMR–spektroskopiya usullari kiritilgan.

2. Xromatografiya, fotometriya, flyuorometriya, refraktometriya usullari.

Aralashma tarkibidagi moddalar o`zlarining fizikaviy va kimyoviy xossalariga muvofiq, ikki faza orasida ayrim komponentlarga taqsimlanishi xromatografiya usullarining asosini tashkil qiladi. Xromatografiyaning turli usullari yordamida oddiy va murakkab aralashmalardagi moddalarning chinligi, miqdori hamda dori moddalari tarkibining naqadar tozaligi aniqlanadi. Xromatografiya usullari moddalarning taqsimlanish mexanizmiga qarab quyidagi guruhlarga bo`linadi: adsorbsiyalanish xromatografiyasi, taqsimlanish xromatografiyasi, ion almashinish xromatografiyasi, gazli va gaz–suyuqlik xromatografiyasi, cho`kindi xromatografiyasi.

Farmakopeya tahlilida dori moddalarining chinligi, tozaligi va miqdorini aniqlashda fotometriyaning kolorimetriya, fotoelektrokolorimetriya, spektrofotometriya (UB– va IQ–spektroskopiya) va flyuorometriya usullari keng qo`llaniladi. Fotometriyaning flyuorometriya usuli moddalarning nurlanish jadalligini aniqlashga asoslangan bo`lsa, boshqa usullari esa moddalarning elektromagnit nur yutish ko`rsatkichini aniqlashga asoslangan.

Refraktometriya usuli o`zining oddiyligi, tahlil natijasining to`g`ri va aniqligi hamda tahlil uchun juda kam miqdorda preparat talab qilinishi (2–3 tomchi) bilan farq qiladi. Bu usul nazorat–analitik laboratoriyalarda, dorixonalarda dori–darmonlar sifatini nazorat qilishda keng qo`llaniladi. Refraktometriya usulidan dori moddalarining chinligi, tozaligi, ularning eritmadagi konsentratsiyasi tahlilida foydalaniladi. Refraktometriya usuli tekshiriluvchi moddaning nur sindirish ko`rsatkichini (koeffitsiyentini) aniqlashga asoslangan.

3. Spektrofotometriya, fotoelektrokolorimetriya, flyuorometriya,

IQ–spektroskopiya, YaMR–spektroskopiya usullari.

Fotometriya usuli unda qo`llaniladigan asbob–uskunalarga qarab, monoxromatik nur yutishga asoslangan spektrofotometrik hamda nomonoxromatik nur yutishga asoslangan kolorimetrik va fotoelektrokolorimetrik usullar bilan bir–biridan farq qiladi. Spektrofotometriya usulining UB–spektri sohasida ko`zga ko`rinmas rangsiz va ko`zga ko`rinar rangli eritmalardagi moddalarning konsentratsiyasini aniqlash uchun Buger–Lambert–Ber qonunlriga asoslangan holda quyidagi usullardan foydalaniladi. Tekshirilayotgan eritmadagi moddaning spektrofotometrda o`lchab olingan optik zichligini maxsus tayyorlangan standart eritma namunasining optik zichligi bilan solishtirib aniqlash usuli farmatsevtika tahlilida keng qo`llaniladi. Hozirgi vaqtda nazorat–analitik laboratoriyalarda SF–16, SF–26, SF–46 nusxali spektrofotometrik apparatlar keng qo`llaniladi.

Fotoelektrokolorimetriya usuli ham farmatsevtika tahlilida keng qo`llaniladigan fotometriya usullaridan bo`lib, bu usul rangli eritmalarning ko`zga ko`rinadigan to`lqin uzunlik (400–800 nm) spektr sohasida nomonoxromatik nur yutishini o`lchashga asoslangan. Bunda ba`zi dori moddalari o`zlarining rangligidan yoki ularni turli reaktivlar ta`sirida rangli birikmalarga o`tkazib aniqlanadi. Preparatning miqdorini fotokolorimetriya usulida aniqlashda ham uning o`lchab olingan optik zichligi maxsus tayyorlangan standart eritmaning optik zichligi bilan taqqoslanadi yoki preparatlarning solishtirma nur yutish ko`rsatkichi orqali hisoblab chiqariladi. Hozirgi vaqtda dori moddalari tahlilida FEK–60, KFK–2, KFO nusxali fotoelektrokolorimetrlar keng qo`llaniladi.

Flyuorometriya usuli fotometrik tahlil usuli bo`lib, u tekshiriluvchi moddaning flyuoressensiyalanish jadalligini aniqlashga asoslangan. Amalda konsentratsiyasi 0,1–0,001 mg/ml oralig`idagi eritma tarkibidagi moddalarning flyuoressensiyalanish jadalligi aniqlanadi.

Farmatsevtika tahlilida IQ–spektroskopiya usulidan asosan organik dori moddalarining chinligi, molekula tuzilishi, miqdorini aniqlashda foydalaniladi. Mazkur usul moddalarning infraqizil nurni yutish ko`rsatkichini aniqlashga asoslangan. Farmatsevtika tahlilida asosan 2,5–20 mkm oraliq sohasidagi infraqizil elektromagnit spektridan foydalaniladi. Molekulaga tegishli chastotadagi nur ta`sir ettirilsa, muvofiq darajada energiya yutiladi va spektrogrammada yutilish chiziqlari ko`rinadi. Infraqizil spektrda yutilish chiziqlari holatini aniqlashda to`lqin soni yoki mikrometr kattaligidagi to`lqin uzunligi λ–bo`yicha o`lchanadi.

Ultrabinafsha va ko`zga ko`rinadigan nurlar ta`sirida molekula va atomlarning valent elektronlarining energetik holati o`zgaradi (UB va elektron–spektrlar), radioto`lqinlar esa yadro va elektron spinlarining energetik holatini o`zgartiradi (YaMR–, PMR– va EPR–spektrlar). YaMR–spektroskopiyada chastotasi 60–100 megagers bo`lgan radioto`lqinlardan foydalaniladi. Toq sondagi zaryadga ega bo`lgan <sup>1</sup>H, <sup>13</sup>C, <sup>19</sup>F, <sup>31</sup>P yadrolarining spini l=1. <sup>13</sup>C izotopi odatdagi <sup>12</sup>C yadrolarining 0,001 % ini tashkil qiladi va bu izotopning YaMR–spektri maxsus jihozlangan spektrometrlarda yoziladi. Yadro magnitli rezonansning bunday turi <sup>13</sup>C–YaMR–spektroskopiya usuli deb ataladi. Dori moddalari tahlilida asosan vodorod yadrosi protonining rezonansiga asoslangan PMR–spektroskopiya usuli qo`llaniladi. YaMR–spektroskopiya usuli spin kvant soni noldan farq qiladigan yadrolar doimiy magnit maydoniga joylashtirilganda, ularning energetik pog`onalari orasida hosil bo`ladigan energetik farq (∆E) natijasida kelib chiqadigan rezonans (tebranish) ni o`lchashga asoslangan.

4. Standart eritmalar tayyorlash va eritmalarga qo`yilgan talablar.

Fotometriya usullarining mohiyati shundan iboratki, aniqlanayotgan eritma rangining intensivligi (yoki loyqalik darajasi) konsentratsiyasi ma`lum bo`lgan eritmaning rangi bilan solishtiriladi. Ma`lum konsentratsiyali rangli eritma tayyorlash uchun standart eritmalar deb ataluvchi eritmalar ishlatiladi. Standart eritma aniqlanayotgan moddaning aniq miqdorini o`zida tutadi. Odatda standart eritmaning konsentratsiyasi 1 ml eritmadagi moddaning mg lari (mg/ml) ifoda qilinadi. Standart eritmalar ikki xil usulda tayyorlanadi:

1. Aniq tortim bo`yicha, agar tortiladigan modda kerakli talablarga javob bersa. Analitik tarozida hisoblangan miqdorga aniq teng qilib olingan tortim o`lchov kolbasiga solinadi va eritma tayyorlanadi. Bundan keyingi kuchsizroq standart eritmalar tayyorlash uchun tayyorlangan eritmadan kerakli hajmda pipetka bilan olinadi, 100 ml li o`lchov kolbasiga solinadi va belgigacha suv qo`shiladi. Masalan, 0,1 mg/ml NH₃ bo`lgan eritma tayyorlash uchun tayyorlangan eritmadan 10 ml (1 mg/ml) olib 100 ml li o`lchov kolbasiga solish kerak.

2. Agar eritmani aniq tortim bo`yicha tayyorlab bo`lmasa, u taxminiy tortim bo`yicha tayyorlanadi. Bunda kolorimetrik aniqlashga kerak bo`lganidan konsentrlanganroq eritma tayyorlanadi (1 ml da 30–40 mg modda). 0,01 g aniqlik bilan olingan tortim 1 l hajmli o`lchov kolbasida eritiladi. Eritmaning aniq konsentratsiyasini tayyorlangan eritmadan pipetka bilan 20 ml dan lib 3 ta garallel namunadan gravimetrik usulda aniqlanadi. Kerakli konsentratsiyali eritmalar tayyorlangan eritmani 1–punktda ko`rsatilganidek suyultirib olinadi.

Fotometriya usuli bilan aniqlash uchun ishlatiladigan rangli reaksiyalar quyidagi talablarni qanoatlantirishi kerak:

1. Bo`yalgan eritma hosil bo`lish reaksiyasi katta tezlikda ketishi kerak;

2. Olingan bo`yalgan birikma yetarli intensiv rangga ega bo`lishi kerak, u qanchalik intensiv bo`lsa, analiz usuli shunchalik sezgir bo`ladi;

3. Rang vaqt o`tishi bilan o`zgarmasligi va yorug`lik nuriga nisbatan sezgirligi kam bo`lishi kerak;

4. Rangning intensivligi rangli moddaning konsentratsiyasiga to`g`ri proporsional bo`lishi kerak.

Rangli eritmalarni tayyorlashda quyidagi qoidalarga rioya qilish kerak:

1. Standart va tekshirilayotgan eritmalarga bir xil reaktivlarni bir xil ketma–ketlikda va bir xil miqdorda qo`shiladi;

2. Standart va tekshirilayotgan rangli eritmalarni bir vaqtda tayyorlanadi, chunki rangning intensivligi ko`pincha vaqt o`tishi bilan o`zgaradi;

3. Standart va tekshirilayotgan rangli eritmalar rangning intensivligi suyultirishga bog`liq bo`lmasligi uchun bir xil hajmda tayyorlanishi kerak. Shuning uchun ularni o`lchov kolbasida yoki darajalangan probirkalarda tayyorlanadi.

4. Standart va tekshirilayotgan eritmalarning rangi bir xil idishda va bir xil yoritilganlikda taqqoslanadi.

Mavzuga oid tayanch iboralar.
1. Fizik–kimyoviy tekshirish usullari–eritmalarning juda ko`p fizik–kimyoviy xossalari, masalan, nurning yutilishi, polyarizatsiya tekisligi burilish burchagining kattaligi, elektr o`tkazuvchanligi kabi kattaliklarni o`lchash asosida modda miqdori aniqlanadigan usul.

2. Xromatografiya–aralashma tarkibidagi moddalar o`zlarining fizikaviy va kimyoviy xossalariga muvofiq, ikki faza orasida ayrim komponentlarga taqsimlanishi usullarining asosini tashkil qiladi.

3. Refraktometriya–o`zining oddiyligi, tahlil natijasining to`g`ri va aniqligi hamda tahlil uchun juda kam miqdorda preparat talab qilinishi (2–3 tomchi) bilan farq qiladigan analiz usuli.

4. Spektrofotometriya–asosida UB–spektri sohasida ko`zga ko`rinmas rangsiz va ko`zga ko`rinar rangli eritmalardagi moddalarning konsentratsiyasini aniqlash usuli.

5. Fotoelektrokolorimetriya–farmatsevtika tahlilida keng qo`llaniladigan fotometriya usullaridan biri.

6. Fotometriya–aniqlanayotgan eritma rangining intensivligi (yoki loyqalik darajasi) konsentratsiyasi ma`lum bo`lgan eritmaning rangi bilan solishtiriladigan analiz usuli.

7. Standart eritmalar–ma`lum konsentratsiyali rangli eritma tayyorlash uchun ishlatiladi moddalar.
Mavzuga oid adabiyotlar:
1. A. Yu. Ibodov: «Farmatsevtik kimyo», I tom, Toshkent, «Tibbiyot» nashriyoti, 1996 yil, 106–139 betlar;

2. M. S. Mirkomilova: «Analitik kimyo», Toshkent, «O`zbekiston» nashriyoti, 2005 yil, 267–372 betlar;

3. M. G`ulomova: «Analitik kimyo», Toshkent, «Talqin» nashriyoti, 2005 yil, 148–164 betlar;

4. U. Haydarov: «Analitik kimyo», Toshkent, «O`qituvchi» nashriyoti, 2007 yil, 224–252 betlar.