Analitik kimyo fanidan o’quv-uslubiy majmua

2. Massalar ta’siriy qonuni (MTQ) va uning
analitik kimyoda qo‘llanishi
Qarama–qarshiliklar birligi va kurashi dialektika qonunini tasdiqlovchi, kimyo fanining asosiy qonunlaridan biri, MTQ reaksiya muvozanat xolatini moddalar konsentratsiyalariga bog‘likgini ifodalaydi
V₁ [C]^x[D]^y
_m A + _nB _xC + _yD K_m =
V₂ [A]^m[B]ⁿ (1)
Reaksiyani to‘g‘ri va teskari yo‘nalish tezliklari tenglashganda dinamik (xarakatchan) muvozanat qaror topadi. Le Shatele qoidasiga muofiq bu muvozanatni chap yoki o‘ngga siljitish mumkin. K>1 bo‘lishi, reaksiya maxsuloti ko‘pligi, binobarin muvozanat o‘ngga siljiganligini anglatadi. K<1 bo‘lsa reaksiya teskari tomon ya’ni chapga siljigan bo‘ladi. K-qiymatlari analitik ma’lumotnomalarda keltiriladi. K=1 bo‘lgan kimyoviy reaksiyalar oxirigacha bormaydi.

Analitik reaksiyalar oxirigacha, to‘liq, borishi zarur, buning uchun tengishli analitik reaksiyaning muvozanat doimiysi 10⁸ va undan katta bo‘lishi lozim. Ayrim xollarda reaksiya oxirigacha borishi uchun, Le Shatele qoydasiga muvofiq, tegishli ta’sir vositalari qo‘llanadi.

MTQ, analitik kimyoda, turli analitik reaksiyalarda keng qo‘llanadi:

1. 
   Cho‘ktirish reaksiyalarida – cho‘qma xosil bo‘lishini oldindan aytib berish uchun.
   
2. 
   Kislota-asos muvozanatida eritmalar pH qiymatini va tuzlarni gidroliz darajasini xisoblash uchun.
   
3. 
   Oksidlanish qaytarilish reaksiyalarida muvozanat doimiysi, va reaksiya unumini xisoblash uchun.
   
4. 
   Kompleks xosil bo‘lish reaksiyalarida kompleks ion barqarorlik doimiysini xisoblash va boshqa ko‘p maqsadlarda ishlatiladi.
   

Ammo yuqorida keltirilgan ko‘rinishdagi 1-tenglik faqatgina, ideal ya’ni kuchsiz elektrolit eritmasi yoki kuchli elektrolitning o‘ta suyultirilgan eritmasiga oid bo‘lib, muvozanat doimiysi Ostvaldning suyultirish qonuniga ko‘ra dissotsiatsiya darajasi  orqali xisoblanadi
K_{M =} ²S/1 – 
Kuchli elektrolit eritmalari bu qonunga, quyidagi sabobga ko‘ra, itoat etmaydi.