Amortizatsiya fondi va undan samarali foydalanish yo’llari amortizatsiya va asosiy fondlarning iqtisodiy mohiyati

Quyidagilar amortizatsiya qilinmaydi:

• yеr uchastkalari va tabiatdan foydalanishga doir boshqa ob'еktlar (suv, еr osti boyliklari va boshqa tabiiy rеsurslar);
• maxsuldor chorva mollari;
• kutubxona fondi;
• muzеy qimmatliklari (muzеy ashyolari);
• qonun xujjatlarida bеlgilangan tartibda konsеrvatsiyalashga o’tkazilgan asosiy vositalar;
• arxitеktura yodgorliklari;
• umumiy foydalanishdagi avtomobil yo’llari, yo’laklar, sayilgoxlar, xiyobonlar, maxalliy davlat xokimiyati organlari tasarrufida bo’lgan obodonlashtirish inshootlari;
• qiymati ilgari to’liq chеgirilgan mol-mulk;
• asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar tarkibiga o’tkazilmagan kapital qo’yilmalar.

Amortizatsiya jarayoni asosiy fondlar qiymatining qisman ishlab chiqarilayotgan mahsulotga ularning xizmat muddati davomida o’tkazib borilishini va kelgusida bu qiymatning fondlar iste’molini qoplashga sarflanishini bildiradi. Asosiy fond qiymatining mahsulot tarkibiga o’tkazilgan qismi ishlab chiqarish sohasini tark etib, muomala sohasiga kirib boradi. Mahsulot sotilgandan so’ng (“T-P” aylanganda) asosiy fond qiymatiga o’tkazilgan pul summasi amortizatsiya fondiga o’tkaziladi, u yerda to’liq to’planib, birlamchi qiymatini tashkil etadi (eskirgan va foydalanib bo’lingan asosiy fondlardan tashqari). Bu amortizatsiya fondi (to’plangan pullar summasi) yangi asosiy fond sotib olish uchun ishlatiladi, ya’ni asosiy fondlar tiklanadi.

Mahsulot qiymatiga o’tkaziladigan qiymat kattaligi, birinchidan, asosiy fondlar birlamchi qiymati bilan aniqlanadi, chunki biramchi qiymat qanchalik katta bo’lsa, asosiy fondlarning o’tkaziladigan qismi shuncha ko’p bo’ladi.

Mahsulot qiymatiga o’tkaziladigan qiymat kattaligi, birinchidan, asosiy fondlar birlamchi qiymati bilan aniqlanadi, chunki biramchi qiymat qanchalik katta bo’lsa, asosiy fondlarning o’tkaziladigan qismi shuncha ko’p bo’ladi.

Ikkinchidan, bu kattalik asosiy fondlar turi bilan aniqlanadi, chunki misol uchun, sanoatda binolarning me’yoriy xizmat qilish muddati 30-50 yilni tashkil etadi (ishlab chiqarish turidan kelib chiqqan holda), mashina va jihozlarning me’yoriy ishlash muddati esa3-5 yildan 15-20 yilgacha bo’ladi.