Аморф металга бой cо-Фе-Си-б қотишмаларнинг физик ҳоссаларидаги ночизиқли ўзгаришларни улардаги таркибий ўзгаришларга боғЛИҚлиги

AMORF KOBALTGA BOY Co-Fe-Si-B QOTISHMALARNING FIZIK HOSSALARIDAGI NOCHIZIQLI O‘ZGARISHLARNI ULARDAGI TARKIBIY O‘ZGARISHLARGA BOG‘LIQLIGI.
I.Subhonqulov, B. Xayrullayev
SamDU, Samarqand sh.
Ishning maqsadi Co-Fe-Si-B qotishmalarning keng temperatura intervalida va metalloidlarning konsentratsiyasi (Si+B) ga bog‘liq holda solishtirma elektr qarshiligi , termo–EYUK S, Xoll koeffitsienti _{ } va magnitlanish I_S dagi nochiziqli o‘zgarishlarni ulardagi tarkibiy o‘zgarishlar asosida tushuntirish.
O‘rganilgan barcha namunalarning amorf holatida hona temperaturasidan kristallanish temperaturasigacha solishtirma elektr qarshiligi  va termo-EYUK S ning absalyut qiymati kristall holatidagiga nisbatan katta bo‘lib, qarshilikning temperatura koeffitsienti (QTK) kichik bo‘ladi. Xoll koeffitsienti _{ } va magnitlanish I_s musbat qiymat qabul qiladi va ularning ham amorf holatidagi absalyut qiymati kristall holatidagiga nisbatan katta bo‘ladi.
Amorf qotishmalarning termik stabilligiga, elektr, termoelektr, galvanomagnit va magnit xossalarining temperatura ta’siridagi nochiziqli o‘zgarishiga metalloidlarning konsentratsiyasi (Si+B) katta ta’sir ko‘rsatadi. Co-Fe-Si-B amorf qotishmada (Si+B) ning oshishi bilan  ning absolyut qiymati oshadi, (QTK) esa kamayadi (1-rasm).

1-rasm. Co-Fe-Si-B amorf qotishmalarda  ning absolyut qiymati va QTK ning (Si+B) ga bog‘liqligi.
Ushbu grafikdagi bog‘lanishlarni quyidagicha tushuntirish mumkin. Metalloidlarning konsentratsiyasi oshishi bilan birinchidan, tok tashuvchilarning effektiv soni kamayadi, ikkinchidan, sochilish potensiali oshadi va natijada  oshadi. Muidji [1] kriteriyasi bo‘yicha  va o‘rtasida bevosita aloqa mavjud, ya’ni  oshishi bilan kamayadi. (Si+B) ning katta qiymatlaridagi yuqori qarshilikli va QTK kichik bo‘lgan materiallardan elektron qurilmalarda rezistiv material sifatida foydalanish mumkin.
Metalloid (Si+B) larning konsentratsiyasi oshishi bilan kristallanish temperaturasi T_g oshadi, Kyuri temperaturasi T_C kamayadi (2-rasm).

2-rasm. Co-Fe-Si-B amorf qotishmalarning T_g-kristallanish va T_C-Kyuri temperaturalarining (Si+B) ga bog‘liqligi.
(Si+B) ning oshishi bilan T_g ning oshishiga sabab, bunda namuna elementlari o‘rtasidagi kovalent bog‘lanish oshadi, natijada namunaning termik stabilligi ham oshadi Metalloidlar (Si+B) ning konsentratsiyasi oshishi bilan Kyuri temperaturasining kamayishini esa namunadagi magnit momentning kamayishi bilan tushuntrish mumkin. [2] da o‘tkinchi metall asosidagi qotishmalarda metalloidlar konsentratsiyasi oshishi bilan magnit momentning kamayishi va bu o‘z navbatida magnitlanishni va Kyuri temperaturasini kamayishiga sabab bo‘lishi ko‘rsatilgan. Haqiqatdan ham, Fe, Co, va Ni atomlarining magnit momentlari mos ravishda 2,6; 1,6; va 0,6 _B ga teng bo‘lib. Fe yoki Co atomi Ni atomi bilan almashtrilganda ham magnit momenti kamayishi kuzatiladi.
Qizdirish tezligini oshishi namunalarning elektr va termoelektr xususiyatlariga ta’sir etadi. Kyuri temperaturasidan past TT_C temperatura intervalida qizdirish tezligining oshishi T_g ning temperaturaning yuqori qiymatlari tamon siljishiga va o‘rganilgan fizik xususiyatlarning temperatura koeffitsentini kamayishiga sabab bo‘ladi.
Bu shundan dalolat beradiki, namunaning kimyoviy tarkibi va olinish texnolagiyasiga qarab temperatura tufayli ularning fizik xususiyatlaridagi keskin o‘zgarishlarga shu temperaturalarga yaqin temperaturalardagi namunani izotermik qizdirish tufayli ham erishish mumkin. Namunaning olinish texnologiyasi va qizdirish tezligi uning magnit xarakteristikalariga deyarli ta’sir etmaydi.
Temperatura ta’siri tufayli namunaning fizik hususiyatlaridagi keskin o‘zgarishlarni tushuntirish uchun shu temperaturalarga yaqin temperaturalarda amorf tasmalar izotermik qizdirildi va ularning tarkibi o‘rganildi. Namunalardagi tarkibiy o‘zgarishlar Fe_k nurlanishli DRON-2 rentgent qurilmasi yordamida o‘rganildi. Olingan natijalar asosida namunalarning fizik hususiyatlaridagi temperaturaga bog‘liq keskin nochiziqli o‘zgarishlar oraliq fazalarning hosil bo‘lishi va qayta o‘zgarishlari asosida namoyon bo‘lishi ko‘rsatib o‘tildi.


Adabiyotlar

1. 
   P. Kout, L. Mayzel. Elektronnыe yavleniya perenosa v stekloobrazovannыx metallax.-Metallicheskie stekla. Pod. red. Alekseeva V.A. i Maksimova E.G., Mir, 1983, s. 208-211.
   
2. 
   Yamauchi K., Miroguchi T. The Magnetic of Amorphous Metall-Metalloid Alloys.-J. Phys. Soc. Japan. Vol. 39, №2, 1975, 541-542.