Ammiakdan soda ishlab chiqarish texnologiyasi

ammiakdan soda ishlab chiqarish texnologiyasi
Reja:

1. 
   Kalsiylangan soda olish
   
2. 
   Soda olishing amiakli usuli
   
3. 
   Kaustik soda olish
   

Soda maxsulotlariga kalsinatsiyalangan ya’ni Na₂CO₃,

Na₃ HCO₃, Na₂CO₃·10 H₂O ва кауетик сода NaOH киради.
Kalsiylangan soda olish
Kalsiylangan soda suvda yaxshi eriydi va kristonidrotlar xosifl buladi. Na₂CO₃·10 H₂O, Na₂CO₃·JH₂O u xavodagi СО₃ niva suv bugini yutib natriy xosil buladi.

Kalsiylangan soda boshka soda maxsulotlarini olishda, metallurgiyada shisha olishda, tekstil sanoatida, neft sanoatida ishlatiladi.

1791 y fransuz vrach Leblon sintitik usul bilan soda olgan. Aylanuvchi nechdo kuydirilgan kumir, oxaktosh 950-1000⁰С da Na₂SO₄ kushib kuydirilgan.

Na₂SO₄ Q 2С Q Ca CO­­­₃ = Na₂CO₃ Q CaS Q 2CO₂

Sodali kugondi xosil buladi vuni maydalab, ezib suv ta’sir ettiriladi.

Bu Leblon usuli bilan olingan soda sifati noyob va kimmat bulib, olish apparatlari katta obyomda bulganligi sababli, bu usul xozirda kullanilmaydi.

Xozirda XIX asr 60 yillarida Solvening ammiak usuli taklif etilgan va shu usul buyicha soda olinadi.

Soda olishda ammiakli usul

Bunda jarayon kuyidagicha

CaCO₃  CО₂ Q CaO

NaCL Q NH₃ Q CO₂ Q H₂O ^_ NaHCO₃ Q NH₄CL

CaO Q H₂O = Ca(OH)₂

Ca(OH)₂ Q NH₄CL  NH₃ Q CaCL₂ Q H₂O

NaHCO₃ = Na₂CO₃ Q CO₂ Q H₂O

Sodani olish uchun bu jarayonga kalsiy oksidi, uglerod (IV) – oksidi, osh tuzi va ammiak kerak buladi. Oxak toshni 40-120 mm bulaklarga bulib, 4-6 m diametrli, 14-22 balandlikdagi shaxtali pechlarda poyetki kismlardan xavo beriladi, bu xavo uglerodni oksidlab issiklik chikaradi, bu issiklik oxaktoshni kuydirishga yetadi. Pechdagi xarorat 1000-1300⁰С. Pech pasidan oxakni olib, teppasidan СО₂ ni chikarib olinad, 35-40% li СО₂ ni xar xil ranglardan tudalab ishlab chikarishda ishlatiladi.

Shaxtali pech oќakni ishlab chikarish unumdorligi 150-600 t sutkada.Sœngra aylanib turuvchi baraban sœndirgichda oќakni sœndiriladi.

CO₂ Q H₂O = Ca (OH)₂ Q O

Konsentrlangan eritmasi 305ғ310 gғl tayyorlashda tabiiy tuz eritmalaridan va suniy tuyingan eritma tayyorlanadi. Buning uchun suv osti sezot suvlaridan foydalaniladi. Tuyingan eritmada Ca, Mg tuzlari bulib, bu geonlarni yukotish uchun suv soda bilan tozalaniladi.

Ca^Q2 Q Na₂CO₃   CaCO₃ Q 2Na^Q Mg^Q ni ishkor bilan.

Mg^Q2 Q NaOH  Mg (OH0₂  Q 2Na^Q tindirib, filtrlangan tuyingan eritmani foydalanishga yuboriladi. Jarayonaga NH₃ isrof bulmasligiga xarakat kilinadi lekin buni iloji yuk. Shu sababli ammiak 18-20% NH₃ li suvidan foydalaniladi.

Kalsiylangan soda olish texnologiya sxemada kursatilgan. Tozalangan 305-310 gғl NaCL ni tuyingan eritmasi yiggich – 1 don uz okimi bilan barbaton tipidagi absorsiya kalonnasi 2 ga kelib, bu yerda NaCL eritmasiga NH₃ va CO₂ gorlariga yutiladi. Bu gorlar korbanlash – 3 va disstellash 6 kalonnasidan va vakum filtr 5 dan olingan buladi.

CO₂ va NH₃ ni absorbsiya jarayoni 45 m balandlikdagi absorbsiyalarda olib boriladi. Absorbsiya jarayonidagi issiklikni vinosnix sovitgichlar yordamida chikariladi..Tuyingan eritmani sovitilgan va NH₃ ва кисман СО₂ yutilgan ammoniy sarbonob turi.

2NH₃ Q CO₃ Q H₂O = (NH₄)₂ CO₃ va NH₄OH lar karbonizatsiya kalonnasini teppa kismini beriladi. Kampressor 8 kalonnasini urta kismidan 9 yuvgichda tozalangan 35-40% СО₂ ni oxakni kuydiruvchi pech 10 keladi, kalonnaning pastki kismidan sovutilgan suv 60-80% СО₂ bilan aralashgan buladi, oxak kuydiruvchi pechda va sovutuvchi 4 ga yordamida yuboriladi.
NaCL Q NH₃ Q CO₂ Q H₂O ^_ NaHCO₃ Q NH₄CL
bu reaksiya bir kancha kalonnani balandligi buyicha boskisda boradi.
2NH₂OH Q CO₃ = (NH₄)­₂ CO₃ Q H₂O
Konsentratsichli ammoniy karbanatni eritmada СО₃ ta’sirida ammonid dikarbanatga utib ketadi.
(NH₄)₂ CO₃ Q CO₂ Q H₂O = 2NH₄ HCO₃
HCO₃ ionlari kalonnada mikdori oshgan sari NaCL almashinish reaksiyasi sodir buladi.
NH₄HCO₃ Q NaCl ^_ NaHCO₃ Q NH₄Cl

Natriy bikarbanatni yirik kristallarini olishda va СО₂ni yutilishni yaxshilash uchun suv bilan sovutilib turiladi. 25-28 ⁰С NaCl ni Na bikarbanatga aylanishda 70-75% ni tashkil kiladi. Reaksiya oxrigacha bormaydi, eritmada NH₄CL, NaHCO₃ kristallari va ammoniy karbanat, NaCL lar buladi. Kalonnadagi 4-7% СО₂ ва NH₃ lar absorbsiyaga yuboriladi, pulpa esa uzokligi bilan filtrlashga yuboriladi.

Natriy bikarbanat vakum filtrda seluksid ajralib turar, vakum filtr kurishda buladi.

Soda pechi 780 aylanib turuvchi poly baraban isitgichli bulib 140-170⁰С bikarbanatni ajralish va uni kuritish jarayoni boradi.

NaHCO₃  Na₂CO₃ Q CO₂ Q H₂O
Na₂CO₃ tayyor xolda shneklar va tranportirovkaga tushib upakovka kilinadi. СО₂ esa karbonizatsiya kalonnasiga yuboriladi.

Distillash kolonnasida reginiratsiya kilib eritmadan NH₃ ni ajratiladi 70-80⁰С da

NH₄HCO₃ = NH₃ Q CO₃ Q H₂O

(NH₄)₂ CO₃ = 2NH₃ Q CO₂ Q H₂O

Distillash kolonnasiga oxakni sundiriladigan kolonnadan oxak sirti yuboriladi.
NH₄CL Q Ca (OH)₂ = 2NH₃ Q Ca Cl₂ Q 2H₂O

Distillash kolonnasini pastki tomonidan porbirilar u eritmadan NH₃ ni xaydaydi. NH₃ va СО₂ absorber 2 ga tuyingan osh tuzini yuttirish uchun yuboriladi, chukindi sifatida CaCl₂ va NaCl koladi va chikarib yuboriladi.Soda olish apparatlari barbaton kolonnalari, absorberlar, issiklik almashinish kurilmalari, yuvgichlar.

Inson shisha ishlab chiqarish bilan qadim-qadimdan shug‘ullangan. Ma’lumki, eramizdan 3,5 ming yil ilgari Misr ustalari shisha tayyorlashni bilishganlar. Soda, ohaktosh va qum aralashmasini yuqori (1400 ⁰С) temperaturaga qizdirish yo‘li bilan kalsiy va natriy silikatlaridan iborat shisha hosil qilinadi: