Aminokislotalarning dekarboksillanishi va biogen aminlarning hosil bo’lishi

3.Kreatinning sintezi va parchalanishi. Aminokislotalar ko’plab oqsil bo’lmagan azotli birikmalar: xolin, fosfatidlar, kreatin, mediatorlar (biogen aminlar ham), pigmentlar, vitaminlar, kofermentlar, porfirinlar, purin va pirimidin asoslari; o’simliklarda – alkaloidlar, mikroorganizmlarda antibiotiklar sintezi uchun ishlatiladi.

Odam va hayvon to’qimalaridagi kreatin uchta aminokislota – arginin, glitsin, metionindan sintezlanadi. Kreatin sintezi ikki bosqichda boradi. Birinchi bosqichda arginin va glitsindan glitsin-amidinotransferaza fermenti ishtirokida guanidinsirka kislota hosil bo’ladi:

NH₂
CH₂
COOH

NH₂
C = NH
NH +
(CH₂)₃
HC – NH₂
COOH

NH₂
C = NH
NH +
CH₂
COOH

NH₂

(CH₂)₃
HC NH₂
COOH

















glitsin

guanidinsirka L-ornitin

kislota

L-arginin

Birinchi bosqich buyrak va oshqozon osti bezida faol boradi. Ikkinchi bosqichda guanidin-metiltransferaza ishtirokida metillanish amalga oshadi:



NH₂
C NH
N
CH₂
COOH

Guanidin sirka Kreatin

kislota

Bu bosqich jigar va oshqozon osti bezida, ya’ni kreatin sintezi uchun kerakli fermentlar bo’lgan sharoitda amalga oshadi. Bu organlarda sintezlangan kreatin qon orqali boshqa organ va to’qimalar, bosh miya, skelet muskullari, yurakka tashiladi. Ammo kreatin almashinuvi bo’yicha ko’pgina tushunmovchiliklar mavjud. Jumladan, odam yuragi muskul to’qimalariga kreatin deyarli o’ta olmasa ham uning miqdori ko’p bo’ladi. Hujayrada kreatin ATF bilan qaytar – perefosforillanish yo’li orqali energiyaning o’tkazilishida ishtirok etadi. Kreatinning parchalanish mahsulotlaridan biri kreatinin hisoblanadi va fermentsiz yo’l bilan amalga oshadi:

NH₂
C = NH
H₃C N
CH₂
COOH

NH
C = NH
H₃C N
CH₂
CO

- H₂O

Kreatin Kreatinin

Organizmdagi kreatinning taxminan 2% i kreatininga aylanadi. Qon plazmasida kreatin va kreatinin kam miqdorda bo’ladi.

Kreatin siydik bilan faqat bolalarda ajraladi; kattalarda kreatinin siydik bilan bir sutkada 4,4 – 17,6 mmol/l ajraladi. Agar siydik bilan kreatin ajralsa, bu patologik holat ekanligini bildiradi.

4

N C - CH₂ – CH - COOH

CH CH NH₂

NH
.Gistamin, serotonin hosil bo’lishi va ahamiyati. Gistamin gistidindekarboksilaza ta’sirida gistidindan sintezlanadi:

N C - CH₂ – CH₂

CH CH NH₂
NH




-CO₂


Gistidin gistamin

Deyarli hamma to’qima va organlar tarkibida gistamin bo’ladi. Asosan o’pka va teri to’qimasida ko’proq bo’ladi. Ko’p miqdordagi gistamin biriktiruvchi to’qimaning yog’ hujayralarida hosil bo’ladi, to’planadi va oqsil-geparin kompleksi ko’rinishida bog’langan bo’ladi. Bu to’qimalardagi gistamin gistaminning liberatorlari deb ataluvchi moddalar ta’sirida ajralib chiqadi. Shuningdek, gistaminning ko’proq miqdori pepsin va xlorid kislota sekretsiyasiga ta’sir etadi. U kam miqdorda qon plazmasi va boshqa biologik suyuqliklarda ham bo’ladi.

Gistamin keng biologik ta’sir qilish spektriga ega:

• 
  arteriolalar bilan kapillyarlarni kengaytiradi, natijada qon bosimi pasayadi;
  
• 
  kapillyarlarning o’tkazuvchanligini kuchaytiradi;
  
• 
  bosh miyada kapillyarlarni kengaytiradi va qondan suyuqlik chiqishi boshning ichki bosimi ko’tarilishiga va bosh og’rig’i paydo bo’lishiga olib keladi;
  
• 
  o’pka silliq muskullarini qisqartiradi, natijada birdan nafas qisib qolishi va bo’g’ilish tariqasida namoyon bo’ladi;
  
• 
  me’da shirasi va so’lak ajralishini kuchaytiradi.
  

Gistamin patologik jarayonlarda ko’p miqdorda ajralib chiqib, allergik reaktsiyalarning mediatori bo’lib hisoblanadi. Bunday holatlarda antigistamin dori-darmonlar qo’llaniladi. Organizmda ba’zi antigen moddalar (oqsil tabiatli, polisaxaridli antigenlar, bir qancha dorilar) tushganda organizmning sensibilizatsiyalashgan holati (darhol yuzaga chiqadigan turdagi o’ta sezuvchanlik holati) rivojlanadi. O’sha antigenning o’zi bir necha daqiqa davomida organizmga yana tushadigan bo’lsa, bu gistamin shokining deyarli aniq nusxasidan iborat bo’lgan o’tkir reaktsiya boshlanishiga olib keladi (anafilaktik va allergik reaktsiyalar). Bu reaktsiyalar mexanizmi semiz hujayralardagi gistamin ajralib chiqishini o’z ichiga oladi. Bu hujayralardan gistamin ularning yuzasida antigen-antitana ta’siri yuzaga kelishi natijasida ajralib chiqadi.

Ushbu reaktsiyalarni oldini olish va davolashda quyidagi antigistamin preparatlardan foydalaniladi: sanorin, pinolfen, dimedrol, glyukokortikoidlar va boshqalar.

Serotonin esa triptofandan hosil bo’ladi. Katta yoshdagi odamning 90% serotonini ichakning enteroxprommafin hujayralarida saqlanadi. Qolgan qismi teri qavatining yog’ hujayralari, taloq, jigar, buyrak, op’kada bo’ladi. Serotonin ko’proq miqdorda qon trombotsitlari va markaziy nerv sistemasida bo’ladi. Xususan, u bosh miyaning kul rang qavatida va gipotalamusda hosil bo’ladi. U yuqori biologik faollikka ega bo’lgan biogen amindir. Serotonin qon tomirlarini toraytiradi va arterial qon bosimini oshiradi, tana harorati, nafas olish va buyrak filtratsiyasini boshqarishda ishtirok etadi; allergik reaktsiyalar, homiladorlik toksikozi vujudga kelishida ishtirok etadi.

Serotonin markaziy nerv sistemasida mediatorlik va periferik organ va to’qimalarda mahalliy boshqaruvchilik vazifasini bajaradi.

0.