Ҳamid Шоdiev, Иbроҳim Ҳabibуllaev

K
N
N
Q
IF


bu erda: 
IF
– immigratsiyadan foyda, Q– ushbu davr mobaynida ishlab 
chiqarilgan yalpi ichki mahsulot (milliy daromad) qiymati, 
N
 
va 
'
N
– ushbu 
davrda ish bilan bandlar va chet eldan kelgan ishchi kuchining 
o‘rtacha 

---

294 
sonlari,
'
K
– chet eldan kelgan ishchi kuchi bilan mamlakatda ish bilan 
band b
o‘lgan ishchi kuchi malakalarining nisbati. (agar 
1
'

K
b
o‘lsa, 
immigratsiyaga kelgan ishchi kuchining malakasi mamlakatda ish bilan 
band b
o‘lganlar malakasidan yuqori, 
1
<
'
K
b
o‘lsa – past va 
K
=1 b
o‘lsa 
malakalari teng hisoblanadi). 
Ishchi kuchining immigratsiyasidan foyda olish k
o‘rsatkichi nafaqat chet 
el ishchi kuchidan foydalanish hisobiga yaratilgan YaIM (MD)ning qismini 
k
o‘rsatadi, balki chet el fuqarolarini qabul qiluvchi davlatning iqtisodiy 
faoliyatida ishtirok etish darajasini baholashga ham yordam beradi.
Ishchi kuchini eksport qiluvchi davlatlar uchun shunga 
o‘xshash tarzda 
ishchi kuchining eksportidan zarar k
o‘rish ko‘rsatkichini quyidagi formula 
b
o‘yicha hisoblash taklif etilishi mumkin:
,
'
'
'
'
K
N
N
Q
EZ



bunda: 
EZ
– emigratsiyadan zarar, 
'
'
N
– emigratsiyaga ketgan ishchi 
kuchi, 
''
K
– emigratsiyaga ketgan ishchi kuchi bilan mamlakatda ish bilan 
band b
o‘lgan ishchi kuchi malakalarining nisbati (agar 
''
K
>1 b
o‘lsa, 
emigratsiyaga ketgan ishchi kuchining malakasi mamlakatda ish bilan band 
b
o‘lganlar malakasidan yuqori, 
''
K
<1 b
o‘lsa – past va 
''
K
=1 b
o‘lsa 
malakalari teng hisoblanadi). 
Xalqaro mehnat bozorida yuzaga kelgan past malakali ishchi kuchiga 
b
o‘lgan ehtiyojning pasayishi va yuqori malakali ishchilar mehnatiga 
ehtiyojning ortishiga b
o‘lgan moyilliklar tufayli davlatning oliy ma’lumotli 
(intellektual) salohiyatining ishchi kuchi oqib ketishi oqibatida y
o‘qotishlarini 
baholash zaruriyati paydo b
o‘ladi. Uni davlatning oliy ma’lumotli 
(intellektual) salohiyatini y
o‘qotish koeffitsienti orqali quyidagi formula 
b
o‘yicha hisoblash mumkin:
,
'
'
d
N
N
K
M
ISY



---

295 
bu erda: 
ISY
K
– intellektual salohiyatni yo‘qotish koeffetsienti, 
N
'
– ushbu 
davrdagi oliy ma
’lumotli emigrantlarning soni, 
N
M
– ushbu davrdagi oliy 
ta
’lim muassasalarini bitirib chiqqan mutaxassislarning soni, 
'
d
– 24 va 
undan katta yoshdagi aholi sonida oliy ma
’lumotli shaxslarning ulushi 
(oxirgi aholi r
o‘yxati o‘tkazilishi yoki tanlama ijtimoiy–demografik tadqiqot 
ma
’lumotlariga ko‘ra). 
Ushbu k
o‘rsatkichni tahlil qilish nafaqat turli davlatlarning migratsiya 
qiluvchi yuqori malakali ishchi kuchini taqqoslab baholash uchun, balki 
xalqaro jihatdan 
“aqllarning oqib ketishi” jarayonini tavsiflash uchun zarur 
b
o‘ladi. Uni vatanimizning statistik amaliyotiga joriy etish mumkin, lekin bu 
chiqib ketishning manzil varaqasiga ma
’lumot darajasi to‘g‘risidagi 
ma
’lumotlarni kiritishni talab etadi.
Demak, ishchi kuchi xalqaro migratsiyasi xususiyatlarining mutlaq va 
nisbiy k
o‘rsatkichlari tizimini hisoblash va ularni tahlil qilish nafaqat xalqaro 
mehnat bozorining statistik ta
’riflanishiga imkon beradi, balki migratsion 
jarayonlarini tartibga solish va prognozlash asosidagi samarali davlat 
migratsion siyosatini shakllantirishga, tashkil etilgan migratsiya y
o‘li bilan 
davlat hududida ishchi kuchini joylashtirish jarayonlarini boshqarishga 
hamda davlat tomonidan tashkil etilmagan migratsiyaning barcha turlariga 
ta
’sir ko‘rsatishga, shuningdek mehnat bozoridagi talab va taklifning 
muvozanatini yaxshilash choralarini ishlab chiqishga ham yordam beradi.