Amerika sistemasiniñ illetlerin ashkar etip,Nibur òz izertlewlerin izshil ràwishte ilahiyat tiline awdarma qiladi,shaxs dùnyaqarasiñiñ qàliplesiw mexanizmlerin tùsiniwdi qatañ rawishte tereñlestiredi

Neburn Reinhold(21.06.1892 Rayt-siti AQSh-1971-jil 1-iyun Stokbrij)- amerikaliq protestant dintaniwshisi hàm socialliq filosof ,dialektlik ilahiyat tiykarshilarinan biri.Elxorstdaģi Evangeliya kolledjin tamamlaģan.1915-jilda ol Vostok jumisshilar aymaģindaģi Evangelist shirkewiniñ ruwxaniyi boldi.1928-jildan oqitiwshi,1930-jildan professor,belgili Awqam diniy seminariyasi (Nyu-York),ol jerde napaqaģa shiqqanģa shekem sabaq bergen(1960)
Amerika sistemasiniñ illetlerin ashkar etip ,Nibur òz izertlewlerin izshil ràwishte ilahiyat tiline awdarma qiladi,shaxs dùnyaqarasiñiñ qàliplesiw mexanizmlerin tùsiniwdi qatañ rawishte tereñlestiredi.Bul birinshi nàwbette ,shaxslardiñ oylawi hàm toparlar-ùlkeygenler,klaslar,milletler hàm olardiñ hàreketleri arasindaģi tùp pariqtiñ bayani bolip esaplanadi.Individual shaxs avtonom shaxs sipatinda emes,bàlkim òz mùnasibetin hàm qadiryatlarin qorģawshi belgili bir socialliq topardiñ wàkili sipatinda hàreket qilsa ,ol halda aniq adamlardiñ ideal emesligi haqqinda emes,balki òz màpi ushin xizmet qilatuģin rasalar,milletler,klaslar haqqinda sòylew kerek.Muhabbat hàm oylawdi rawajlandiriw menen joq qilinbaytuģin korporatsiyalar,shaxsqa qaratilģan òz-òzin jetilistiriw.
Socialliq jañaliq idealarina qarsi shiģip,insan hàm Quday ortasindaģi apsanawiy uyģinliqti jerge òtkeriwde sheriklik qiliw imkaniyatin biykar etip,Nibur tariyxta qatnasiwshi ,lekin onnan pùtkilley tisqarida bolģan pravoslav protestanliq transsendent quday tùsinigin takirarlaydi hàm Masixtiñ oylawi bunnan asadi.Quday dùnyadan ùstin turģanday ,juwmaqlawshi salistiriwda insanniñ imkaniyatlari.
Oñin jer jùzinde jeñiske jetiwshi jolindaģi jeñip bolmas tosiq bul insaniyattiñ gùnakarliģi bolip esaplanadi.Bul waqitta Nibur òziñiñ gùnakarliqti ksenofobiya,sap dùnyawiy buziqliq penen birlestirgen xristian jaña xabarshilari miyrasinan qatañ rawishte ajiratadi.Niburģa kòre,gùnani socialliq àmeliyatqa aylandirip bolmaydi,bul Qudayģa qarsi kòteriliw bolip esaplanadi.Ol transsendental birlemshi qasiyetke iye ,sebebi ol insanniñ ajiralmas jaratilģan tabiyatin añlatadi hàm haqiyqiy tariyxta barliqtiñbarshe dàrejelerinde òzin kòrsetedi,dirijyorlar gùnakarlarģa emes ,bàlkim bunnanda ùlkenirek gùnakarlarģa qarsi turadi,bul dàslep hàm òmirlik òmirdiñ àmelge asirip bolmasliģin aldinnan belgilep beredi.Insanniñ jerdegi òmirinde Masixtiñ xarakteri.Socialliq jañaliqtiñ tiykarģi jañaliģi sonda,olar sawda dàwiriniñ salistirma xarakterli uliwma ilahiy qadiryatlar sipatinda qabil qiladi hàm olar tàrepinen jariyalanģan Quday patshaliģi sap dùnyawiy patshaliq ideallastirilģan jàmiyet ,qulaģan insaniyat nizamlari tiykarinda rawajlanip atirģan zamanagòy kapitalizm.Kòbinshe oniñ zamanagòy xristian antropologiyasina qosqan ùlesi sipatinda qaralatuģin Niburdiñ insanniñ eki tàrepleme tabiyati haqqindaģi tàliymati gùnah tùsinigi menen ùzliksiz baylanisli.Ol òziñiñ eki tomli "Insan tabiyati hàm taģdiri" ,insan hàm tez buzilatuģin,hàm òmirlik màngi baģinishli arnawli janzat;tabiyat nizamlari hàm Quday nizamlari sipatinda òmir hàm òlim ortasinda turadi.Quday suretinde jaratilģan,ol hàr dayim abadiyat napesin sezedi,topiraqtan jaratilģan ,ol tabiyattiñ bir bòlegi,òlimniñ bar ekenligin sezip jasaydi.
Nibur Amerikadaģi belgili filosof sipatinda dañqqa eristi,ol Amerika diniy hàm siyasiy oylawina,tiykarinan protestant ilahiyatiniñ rawajlaniwina hàm AQSh sirtqi siyasatiniñ qaliplesiwine tàsir kòrsetti.
Tariyx ironiyasi "Xristian realizmi".
Ekinshi jàhan urisi tamamlanģannan soñ keyingi yarim àsir dawaminda AQSh da xaliq araliq mùnasibetlerdi ùyreniwde de ,àmeliy sirtqi siyasat nizamlarin islep shiģiwda da siyasiy realizm hùkimranliq qildi. Uels universiteti professori Stiven Smittiñ sòzlerine kòre ,AQSh sirtqi baylanislariniñ tiykarģi bòlimleri àdebiyatlari tùsiniginde keltirilgen islerdiñ derlik 70% realistler yamasa norealistler mektebine tiyisli edi.Dàsturge kòre,Amerika siyasiy realizminiñ idealiq tiykari seminariya oqitiwshisi hàm protestant Reinhold Niburdiñ 1932-jilda basip shiģarilģan "Aqilli adam hàm aqilsiz jàmiyet" shiģarmasinda bayan etilģen protestan ilahiyati dep iseniledi.
Xaliq araliq mùnasibetlerdi ùyreniwdiñ tùrli teoriyalari,jantasiwlari hàm paradigmalarin kòrip shiģiwģa baģishlanģan jergilikli adebiyatlarda Reinhold Nibur "Amerika siyasiy realizmi"tiykarshilarinan biri sipatinda tilge alinadi.Rossiya Federaciyasi Sirtqi isler wazitliginiñ Berlin MGIMO Erkin universiteti professori Katya Milke sonday deydi:"1930-jillarda A.Volfers,R.Nibur,G.J.Morgentau siyaqli belgili alimlar AQSh qa jaylasip siyasat haqqindaģi pikirlerdi sin astina alip ,olarģa realistlik paradigma menen qarsi shiqti hàm oni jamiyetshilikte tinbay ilgeri sùrdi.Vashingtondaģi Garvard universiteti professori Jon Xertz xalqaraliq anarxiyani insan tabiyati menen emes,xaliq araliq sistema basimi menen tùsindirdi.Chikago universiteti professori Frederix Shuman xaliq araliq mùnasibetlerdiñ qarama-qarsiliqli xarakterin òzgertiw mùmkin emesligin biykar etip dùnya màmleketleri federaciyasin quriwdi principal jaqtan mùmkin hàm maqul dep esaplaydi.
Demokratik hàreketler ushin tiykarinan prezidenttiñ hayali Elenor Ruzvelt joqari màrtebeli diplomat Averell Garriman ,taniqli tariyxshi hàm publicist Artur Shlesinger,kasaba birlespeleri basliqlari Valter Roytner hàm demokratik partiya jetekshilerinen biri Devit Dubinskiy ,keyinshelik Qospa Shtatlar viceprezidenti bolģan Hubert Hamfri .1948-jili 8-martta Niburdiñ portreti Time jurnaliniñ bas betine jaylastirildi.Time jurnaliniñ redaktori Whittaker Chambers siyasiy elitaniñ tiykarģi ilahiyatshisi dep atadi.Prezident Duayt Eyzenxauer sirtqi siyasattiñ àmelde qollanilatuģin teoriyasin islep shiģiwdi tapsirģan adamlar arasinda Niburda bar edi.1946-jili prezident Lindon Jonson Niburģa Azatliq medalin tapsirdi .Tariyxshi Sayom Baronniñ sòzlerine kòre prezident J.Karter Niburdi òziniñ sùyikli ilahiyatshisi dep esaplaģan.
Amerika Qurama Shtatlarinda dindarliq kùsheyip atirģan hàzirgi waqitta màmleket katibi diniy mansubliģinan qatiy nazer ,jiynalģanlardiñ barliģin òzine tartqan halda toparliq ibadatlar hàm mamleket gimnin aytip atirģanda hàm prezident "Amerika Qurama Shtatlari tariyxindaģi eñ jawiz prezident "dep jazģan Niburdi eslew waqti keldi,oniñ islerinde siyasat hàm din bir-birinen ajiralmas edi.Biraq 2005-jilda 18-sentyabrde The New York Times gazetasinda Artur Shlesinger "Niburdi umitiw",onda taniqli tariyxshi Niburdiñ shiģarmalari òziniñ aldingi taniqliliģinan bahramend bolmasliģiniñ mùmkin bolģan sebeplerin dodaladi.Shlesingerdiñ pikirine kòre ,bul sebeplerdiñ biri Nibur òz shiģarmalarinda hàr dayimliq rawishte Qurama Shtatlardiñ xarakterlik pàkligi haqqindaģi apsanani joq qiliwģa umtilgàn hàm 2001-jili qayģili waqiyalardan soñ bul apsanani basinan òtkermekte.
1957-jili may ayinda Nibur birinshi màrte "yadroliq tosiq"tùsinigin isletti hàm 1957-jili sentyabrdegi Chikago universiteti professori Martin Marti sòzi menen aytqanda SSSR da kontinentler ara ballistlik raketalar payda boliwina baylanisli "ùmitsizlikke tùsip qaldi".Sovet awqami eriskenligi haqqindaģi rasmiy bahalar ,Kissinjerdiñ taktikaliq qurallardan paydalanģan halda sheklengen uris alip bariw imkaniyati haqqinda pikir jùritiwi,bul taktikaliq qurallar Nagasaki hàm Xirosimaģa taslanģan bombalardan da kùshli ekenligin añlaw ,bulardiñ barliģi Niburdi jañadan belgilewge majbur qildi.Ol ushin eñ ahmiyetli waziypa Qurama Shtatlardiñ milliy màplerin añlawģa jol qoymaw edi.Yadro urisi òz-ara wayranshiliqti añlatar eken,oniñ aldin aliw kerek edi.Kuba raketa krizisinen soñ Nibur uliwma juwapkershilik sezimin rawajlantiriw zàrurligi haqqinda sòyledi.
1963-jili ol bizdi siyasiy dàrejege kòteriw ushin "yadro balansin" òz-ara tosqinliq qiliw qurali sipatinda qabul qiliwģa shaqirdi.