«amaliy matematika va informatika» yo`nalishi 19. 06-guruh talabasi ­­­­­­­­­­­­­­­­­Sobirov Abdumajidning

Axborot xavfsizligida kriptografik usullardan foydalanish

1-topshiriq:
Sezar shifrlash usulini izohlang va bu usulda o’zingizni FISH (familiya ism va sharifingizni) shifrlang. Kalit sifatida yoqtirgan raqamingizni tanlashingiz mumkin, faqat 0 soni yoki alfabit uzunligiga teng bo’lgan son tanlamang. Shifrlash jarayonini to’liq yozib ko’rsating.
Sezar shifri
Sezar shifri oddiy siljitish shifrining bir qismi hisoblanadi. Bu shifrni rimlik imperator Yuliy Sezar o‘ylab topgan. Shifrlashda matnning har bir harfi boshqa harf bilan quyidagi qoida asosida almashtiriladi. Harflarni almashtirishda kelayotgan yozuv harflarini k-ga siljitib almashtiriladi.
Bu yerda M – butun son hisoblanib, ochiq matni belgisini biror alfavitdagi o‘rni, S – butun son bo‘lib, shifr belgini biror alfavitdagi o‘rni. C=(M+k)modm, m - alfavit uzunligi. Deshifrlash ifodasi esa M=(C-k)modm ifoda bilan ifodalanadi.


Sezar shifrida shifrlash:

Ochiq matn berilishi:
SOBIROV ABDUMAJID RUSTAMXON O’GLI

A

B

C

D

E

F

G

H

I

J

K

L

M

N

O

P

Q

R

S

T

U

V

W

X

Y

Z

k = 3, m = 26, (M+5)mod26

C

A

B

C

D

E

F

G

H

I

J

K

L

M

M+3

D

E

F

G

H

I

J

K

L

M

N

O

P

C

N

O

P

Q

R

S

T

U

V

W

X

Y

Z

M+3

Q

R

S

T

U

V

W

X

Y

Z

A

B

C

Shifrlangan matn ko’rinishi:
VSFKSY DEGWQDFH SADFUV RJOL

2-topshiriq:
“Yo’nalish bo’yicha o’rin almashtirish” usuli bilan shifrlang. 4x5 jadval hosil qiling. Bu jadvalni o’zingizni yashash manzilingiz bilan to’ldiring (agar manzil 28 ta belgidan ortiq bo’lsa, jadval to’lgunicha olinadi). Qoida: jadvalni yuqori chap burchakdan boshlab to’ldiriladi. Chapdan o’ngga va o’ngdan chapga qarab va hakazo. Shifr matnni hosil qilishda esa yuqori o’ng burchakdan boshlab, yuqoridan pastga va pastdan yuqoriga qarab yoziladi. (Ushbu qoida bo’yicha bajarilmasa, noto’g’ri bajarilgan hisoblanadi).
Yo’nalish bo’yicha o’rin almashtirish usuli.
Qoida: jadvalni yuqori chap burchakdan boshlab to’ldiriladi. Chapdan o’ngga va o’ngdan chapga qarab va hakazo. Shifr matnni hosil qilishda esa yuqori o’ng burchakdan boshlab, yuqoridan pastga va pastdan yuqoriga qarab yoziladi.

Ochiq matn berilishi:
AMALIY MATEMATIKA 1906.

A	M	A	L
A	M	Y	I
T	E	M	A
A	K	I	T
1	9	0	6

XULOSA

Ushbu o’quv amaliyootida men amaliyot vaqtida barcha o’zlashtirgan na’zriy bilimlarimni amalda qo’llab kordim, bunda men yangi bilimlarni egalladim, xatolar ustida ishladim va natijada tajriba va malakam oshdi, bundan tashqari yana yangi bilim va ko’nikmalarga ega bo’ldim. Amaliyotda C# dasturlash tilida tuzgan dasturlarimizni yana bir bor qayta yodga oldim. Mapleda turlicha integral va diferensial tenglamalarga oid misol va masalalarga yechim topish usullarini o’rganib chiqdi. Adobe Photoshop dasturida esa grafik amallar bajarishni o’rgandim. CorelDraw va Macromedia Flash dasturlarida turli xil animatsiyalar yaratdim. Bu o’quv amaliyotida men C#, Maple, MathCAD, Matlab, Adobe Photoshop, CorelDraw va Macromedia Flash dasturlarida ishlashni chuqur o’rgandim. Bundan tashqari axborotni kodlashga oid kriptografik bilimlarimni ham takrorladim. Men amaliyotda o’rgangan barcha tajribalarimni o’z ishlarimda faoliyatimda qo’llashga va undan foydalanishga albatta harakat qilaman. Barcha o’rganganlarimni boshqalarga ham o’gataman. Amaliyot o’tash davrida shuni angladimki, inson doimo izlanishda va o’rganishda bo’lmog’i zarur ekan.