Amaliy matematika” fakulteti “iqtisodiyot” kafedrasi

2006 yilda O`zbekiston Respublikasida o`zlashtirilgan investitsiyalarni tarmoqlar bo`yicha taqsimlanishi

2006 yil uchun	Investitsiya hajmi (mln. AQSH dollari)	Jamiga nisbatan %
Neft’ va gaz	298.1	43.6
Engil sanoat	132.2	19.3
IT va telekommunikatsiya	104.1	15.2
Oziq-ovqat sanoati	42.2	6.2
Moliya	20.9	3.1
Qurilish materiallari sanoati	13.1	1.9
Qazilma boyliklari	6.8	1.0
Elektronika	4.9	0.3
Kimyo va neftekimyo sanoati	2.1	0.1
Mashinasozlik	1.8	0.1
Ta`lim sohasi	4.9	0.3
Boshqa tarmoqlar	52.9	7.7
JAMI	683.8	100

2.3.Iqtisodiyotda modernizatsiyalash va Investitsiya loyihalarining moliyaviy-iqtisodiy samaradorligini baholashning chet el tajribasi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida iqtisodiyotni yanada erkinlashtirish bo’yicha hukumatimiz tomonidan katta iqtisodiy islohatlar olib borilmoqda. Bu islohatlarni amalga oshirish, o’z navbatida, katta miqdorda moddiy, moliyaviy, intellektual investitsiyalar manbalarini izlash, shakllantirish va umuman, O’zbekiston uchun yangi va qulay bo’lgan investitsiyaviy faoliyatni yo’lga qo’yishni taqozo etadi..Davlatimiz hozirgi sharoitda ushbu jarayonni rivojlantirishga qaratilgan qator muhim chora-tadbirlarni muntazam amalga oshirib kelmoqda, xususan, investitsiya faoliyatini huquqiy asoslari ishlab chiqildi. Xorijdan jalb qilinadigan investorlar uchun turli kafolatlar beruvchi qonun va me‘yoriy hujjatlar yaratildi va ular bozor iqtisodiyoti rivojlanib borishi bilan takomillashtirilib borilmoqda.
Bizda iqtisodiy rivojlanishni yo’lga qo’yishda chet el tajribalarni, xususan investitsiya siyosatlari olib borilishini o’rganish, loyihalarning samaradorligini baholashning samarali bo’lgan bosqichlarini imkon qadar o’zimizga tadbiq etishni zarur deb hisoblaymiz. Xususan, ba’zi bir davlatlarda loyihalarning samaradorligini baholash uch bosqichda amalga oshiriladi⁵ :
- loyihaning ijtimoiy ahamiyatini eksport baholash amalga oshiriladi;

- loyihadagi ishtirokchilar tarkibi va uning moliyaviy amalga oshirilishi hamda loyiha ishtirokchilari har birining samara aniklanadi.

Bizdagi ish olib borayotgan mutaxassislar investitsiya loyihalaridagi mavjud yoki kutilishi mumkin bo’lgan risk va noaniqliklarni aniqlashga birmuncha qiynalishdi. Chet elda esa bu investitsiya loyihasining ochilmagan (topilmagan) yana bir ko’zi hisoblanadi. Shu bois ham ular risk va noaniqlikni, shuningdek zararsizlik holatini aniqlashni loyihani baholashdagi muhim vazifalar sarasiga kiritadilar. Investitsiya loyihasi aniqlanishiga ko’ra analitik ishonch bilan prognozlashi mumkin bo’lmagan kelajakka bog’liqdir. Shu sababli, moliyaviy tahlil va baholash ishlari risk va

noaniqlikni hisobga olgan holda olib borilishi lozim. Risk o’tgan davrdagi ma’lumotlar asosida turlicha oqibatlar bilan bog’liq ehtimolliklar baholanishi mumkin bo’lgan xollarda vujudga keladi. Noaniqlik esa yuz berishi mumkin bo’lgan oqibatlar ehtimolligini o’tgan davrlarda tegishli ma’lumotlarning bo’lmasligi sababli sub’ektiv ravishda aniqlashga to’g’ri kelgan hollarda mavjud bo’ladi. Texnik-iqtisodiy asos uchun ma’lumotlarning to’liq va ishonchli bo’lishi risk va noaniqlikning paydo bo’lishining oldini oladi. Biroq noaniqlining umumiy sabablaridan bo’lib inflyatsiya, texnologiyaning o’zgarshi, nominal quvvatni to’g’ri baholamaslik, qurilish va ishga tushirish ishlari davrining davomiyligining to’g’ri baholashmasligi, konvertatsiyaning to’xtatib qo’yilishi, qonunchilikning o’zgarishi kabilar hisoblanadi.

Har qanday investor yoki xo’jalik yurituvchi sub’ektlar uchun investitsion qarorlar qabul qilish juda qiyin vazifa hisoblanib, bunda asosiy mezon investorning boyligini ko’paytirish, korxonaning qiymatlarini oshirish mezonlariga qaratiladi. Uning omillari bo’lib korxona daromadlari o’sishi, moliyaviy risk yoki ishlab chiqarish harajatlarining kamayishi, korxona ishlari samaradorligi darajasini oshirish hisoblanadi.

Chet el mamlakatlarining tajribasini, shu bilan birga YuNIDO (United Nations Industrial Development Organization) tavsiyalarini hisobga olgan holda investitsiya loyihalarining samaradorligini baholash ikki mezon asosida, ya’ni moliyaviy va iqtisodiy baholash orqali amalga oshiriladi. Investitsiya loyihasi samaradorligini baholashning bu ikkala mezoni ham bir-birini to’ldirib turadi. Moliyaviy baholash investitsiya loyihasini amalga oshirish jarayonidagi likvidligini tahlil qilishda ishlatiladi. Boshqacha aytganda, moliyaviy baholash vazifasi, loyihani belgilangan muddatlarda amalga oshirish uchun, uning jami moliyaviy majburiyatlarini bajarishga korxonaning etarli moliyaviy resurslari bo’lishini belgilashdir. Iqtisodiy baholash esa, investitsiya loyihasining potentsial qobiliyati, shu loyihaga qo’yilgan mablag’larning qiymatini saqlab qolishda va ularning o’sishi sur’atini etarli darajasini yaratib berishda foydalaniladi.