Amaliy matematika fakulteti "iqtisodiyot" kafedrasi "biznes rejalshtirish" fanidan

АК =Д / Фс х 100% (1),
Bu yerda: AK – aktsiya kursi; D- dividend; Fs – ssuda foizi.
Ssuda foizi o’sganda aktsiya kursi tushadi. Agar dividend ssuda foiziga qaraganda yuqori darajada o’ssa, aktsiya kursi ko’tariladi. Hissadorlik jamiyatlari aktsiya bilan birga obligatsiya ham chiqaradi.
Obligatsiya – uning egasiga qayd qilingan foiz olish sharti bilan pul qo’yganligini tasdiqlaydi. Aktsiya egasi korxona mulkdori, obligatsiya egasi uning kreditori hisoblanadi. Undan tashqari, obligatsiya akitsyadan farq qilib, o’z egasiga yillik kafolatlangan daromad keltiradi, ammo hissadorlik jamiyati ishlarini hal qilishda ovoz berish huquqini bermaydi. Obligatsiyalar bo’yicha to’lanadigan daromad odatdagi ssuda foizi miqdoridan ortiq bo’lmaydi. Uning qiymati hissadorlik amiyati tomonidan ma‘lum muddat o’tishi bilan to’lanadi. Aktsiyaga qo’yilgan mablag’ obligatsiyaga joylashtirilgandan farq qilib, aktsioner talabi bo’yicha qaytarilishi mumkin emas va faqat sotish orqali qoplanadi.
Hissadorlik jamiyatining tashkil topishi ta‘sischilik foydasi kabi daromad turining paydo bo’lishi bilan bog’liqdir. Ta‘sischilik foydasi sotilgan aktsiyalar summasi va hissadorlik korxonasiga haqiqatda qo’yilgan mablag’ miqdori o’rtasidagi farqdan iborat. Hissadorlik korxonasida ta‘sischilik foydasi bilan bir qatorda dividend kabi daromad turi shakllanadi.
Dividend (lotincha dividendus – bo’linishga tegishli) – aktsiya egasiga to’lanadigan daromad. Dividend vositasida aktsiya egasi qimmatli qog’ozning shu turiga qo’yilgan pul mablag’lari (kapital) ning tegishli qismiga o’zining mulkchilik huquqini iqtisodiy jihatdan ro’yobga chiqaradi. Dividend orqali faqat hissadorlik jamiyati olgan foydaning bir qismi taqsimlanadi, qolgan qismi jamg’arishga, soliq to’lashga ketadi. Dividend miqori olinadigan foyda va chiqarilgan aktsiya miqdoriga bog’liq bo’lib, odatda ssuda foizlari yuqori bo’ladi.

Tadbirkorlik kapitalining aylanishi
Asosiy va aylanma kapital
Kapitalning harakati doimiy va uzluksiz aylanma harakatda bo’lishi lozim. Shu jumladan tadbirkorlik kapitali ham o’z aylanma harakatida takrorlanib turadi.
Kapital harakatining ketma-ket uzluksiz aylanishi, takrorlanib, yangilanib turishi tadbirkorlik kapitalining aylanishi deyiladi. Aylanma harakatda bo’lgan kapitalning harakati bir xil tezlikda bo’lmaydi. Masalan,unumli iste‘molda bo’lgan xom ashyo va materiallar qiymati bir doiraviy aylanishdan keyin, boshqa qismi, masalan, mehnat qurollari qiymati bir necha doiraviy aylanishdan keyin o’zining boshlang’ich shakliga qaytadi.
Kapital o’zining aylanishiga ko’ra ikki qismga bo’linadi:
1. Asosiy kapital;
2. Aylanma kapital.
Ishlab chiqarish jarayonida ko’p marta doiraviy aylanishda ishtirok etib, o’zining qiymatini tayyor mahsulotga va xizmatga bo’lib-bo’lib o’tkazib borishi va o’zining ashyoviy-buyum shaklini o’zgartirmasligi asosiy kapital deyiladi.
Bir doiraviy aylanish davomida to’liq iste‘mol qilinib, o’zining qiymatini mahsulot va xizmatlarga to’liq o’tkazishi va ashyoviy-buyum shaklini o’zgartirishi yoki yo’qotishi aylanma kapital deyiladi.
Asosiy va aylanma kapitallar bir-birlaridan farq qiladi: