Amaliy matematika” fakulteti, “biotexnologiya” kafedrasi, 5320500-“Biotexnologiya”(tarmoqlar bo`yicha) yo‘nalishi 150-20- guruh II bosqich talabasi abdurasulov akbarjon to’lqin o`g`lining

2-rasm. F. tadshikorum turli chuqurliklarda ekilganda unib chiqishi.

3-rasm. F. foetida turli chuqurliklarda ekilganda unib chiqishi.

Ferula foetida urugʼining 0,5-1,0 sm oraligʼida ekilgan varianti eng yuqori darajada 55 %, F. tadshikorum niki esa 65 % unib chiqishi kuzatildi. Urugʼ yuzaga ekilganda ham unib chiqish darajasi boshqa variantlarga nisbatan ancha yuqoriligi aniqlandi. Chunki Аrnasoy tumani tuproqlari qumli tuproqlardan iborat boʼlib, kuz va qishda mayda qum zarralari uchib kelib tuproq yuzasida toʼplanadi. Boshqa variantlarda urugʼ qancha chuqurlikka ekilsa, uning unib chiqish darajasi shunchalik pasayib borishi kuzatildi (3-rasm).

Tajriba olib borilayotgan ikkala turda ham barcha variantlarda 60-70 kun oraligʼida urugʼlarning asosiy qismi unib chiqdi.
Oʼrganilayotgan turlarning urugʼlarini qaysi muddatda ekilsa yaxshi natija berishini aniqlash maqsadida F. tadshikorum urugʼi 2017 yil iyul oyida Qashqadaryo viloyati, Dehqonobod tumanida, F. foetida ning urugʼi esa Surxondaryo viloyatidan iyul oyida yigʼilib, tajriba oʼsha yili kuzda – sentyabr, oktyabr, noyabr, dekabr hamda keyingi yilning yanvar, fevral va mart oylarida urugʼlar har qatorga 100 donadan (5 xil variantda) 0,5-1,0 sm chuqurlikda ekildi.

Olingan natijalar shuni koʼrsatdiki, ikkala tur urugʼlari sentyabr oyida ekilganda ular unib chiqmadi. Urugʼlarning unib chiqishi oktyabr oyida 20 %, noyabr oyida 30 %, dekabr oyida 50 % ni tashkil qildi. Ularning unib chiqishi fevral oyining oxirida, yanvar, fevral oylarida ekilgan urugʼlar mart oyining oʼrtalarida unib chiqqan maysalar 45-35 %ni tashkil qildi.

Mart oyida ekilgan urugʼlarning unib chiqishi aprelni oʼrtalaridan boshlandi, ammo ularning unish darajasi juda kam foizni tashkil qildi (12-15 %). F. foetida va F. tadshikorum larning urugʼi dekabr va yanvar oyida ekilganda unib chiqishi boshqa oylariga nisbatan yuqori natija koʼrsatdi. Bundan erta yoki kech ekilganda urugʼlarning unib chiqishi ancha past darajada ekanligi aniqlandi.
F. tadshikorum va F. foetida ning urugʼlari turli xil tuproqlarda ekib koʼpaytirildi. Urugʼlar alohida qumli, boʼz va kaliy oʼgʼitiga boy boʼlgan tuproqlarga 100 tadan, 0.5-1.0 sm chuqurlikda dekabr oyida 2 xil variantda ekildi, birinchi nazorat varianti – urugʼ tashqi tabiiy sharoitda (muhitda) undirildi. Ikkinchi nazorat varianti – suv bilan namlab turilganda (aprel oyida) unish biologiyasi va maysalarining morfobiologik xususiyatlarining oʼsishi oʼrganildi.
F. foetida suv bilan taʼminlangan muhitda undirilganda kaliyga boy boʼlgan va organik oʼgʼit solingan tuproqlarda urugʼlarning unib chiqish darajasi ancha yuqori foizni (56 %) tashkil qilib, qumli tuproqqa ekilgan urugʼlar esa eng past (26 %) koʼrsatkichni berdi.
Nazorat variantida F. foetida kaliyga boy boʼlgan tuproqda urugʼlarning unib chiqishi boshqa tuproqlardagiga qaraganda ancha yuqori (62 %) boʼlib, eng kam unib chiqish (32 %) qumli tuproqda kuzatildi.
F. tadshikorum suv bilan taʼminlangan muhitda undirilganda kaliyga boy boʼlgan va organik oʼgʼitda urugʼlar unib chiqishi ancha yuqori (80 %) boʼlib, qumli tuproqqa ekilgan urugʼlar eng past (26 %) koʼrsatkichni berdi.
F. tadshikorum va F. foetida tabiiy va suv bilan taʼminlangan muhitda kaliyli tuproqlarda, urugʼlarning unib chiqishi va maysalar oʼsishi yuqori darajada boʼlib, vegetatsiyasi uzoq davom etdi.
F. tadshikorum va F. foetida turlarining dastlabki rivojlanish davridagi agrotexnik tadbirlarning rolini oʼrganish maqsadida urugʼlarini ikki va uch yil davomida bir xil tuproqda ikki variantda ekib oʼstirildi. Birinchi varianti – yerga agrotexnologik ishlov berilib, bahorda vegetatsiya davomida 2 marta sugʼorildi. Ikkinchi nazorat varianti – oʼsimlik tabiiy muhitda sugʼorilmasdan oʼstirildi.
Nazorat va tajriba variantlarida oʼsgan ikki va uch yillik F. tadshikorum va F. foetida larning morfobiolgik tasnifi 4- va 5-jadvallarda berilg