Amaliy matematika ” fakulteti, “ Biotexnalogiya ” kafedrasi, “Biotexnologiya”(tarmoqlar bo`yicha) yo‘nalishi 150-20- guruh 2-bosqich talabasi To’xtasinov Abdulaziz Abdunosir o`g`lining

2.3.Saponinlar miqdorini va uni aniqlash usullari.
Saponinlar oʻsimlik glikozidlaridan hosil boʻlgan, sirt faol xossalariga ega boʻlgan murakkab azotsiz organik birikmalardir.Saponinlarning eritmalari chayqalganda, qalin, barqaror ko'pik hosil qiladi. Tabiiy mahsulot sinfi saponinlarning tadqiqotlari shuni,ko’rsatadiki,ular xolesterin bilan murakkab bo'lib hujayra membranasining, ikki qatlamlarida, masalan:eritrotsitlar membranasida bir g'ovak shakllanishi bilan.Ushbu kompleks vena ichiga yuborilganda gemolizga olib keladi. Qobiq yarim o'tkazuvchanlikdan o'tkazuvchan bo'ladi. Gemoglobin qon plazmasiga erkin kiradi va unda eriydi. Membrananing o'tkazuvchanligi va gemolitik qobiliyatiga saponinning tuzilishi, faol guruhlarning soni va tuzilishi ta’sir qiladi. Hujayra membranalari orqali oqsillar va boshqa makromolekulalarning kirib borishini kuchatiradi. Saponinlar ko'z, burun va og'izning shilliq pardalarini bezovta qiladi. Saponinlarning engil tirnash xususiyati beruvchi ta'siri bilan barcha bezlarning sekretsiyasi kuchayadi, bu bronxlarga ijobiy ta'sir qiladi - bu balg'amning suyuqlashishiga olib keladi, bu uning evakuatsiyasini osonlashtiradi. Biroq, saponinlarning ko'pligi oshqozon va ichak shilliq qavatining tirnash xususiyati keltirib chiqaradi, ular toksik bo'lishi qusish, diareya, bosh aylanishi kuzatiladi mumkin, chunki u eritrositlarni gemolizga olib keladi, natijada: ko'ngil aynishi kuzatiladi. Saponinlar oq rangli amorf birikma, sapogeninlar kristall modda. Ular suvda, suyultirilgan etil (60—70%) va metil spirtlarda yaxshi eriydi, 90% li etil spirtida esa faqat qaynatilgandagina erib, sovitilganida qayta chukadi. Saponinlar efir, xloroform va boshqa organik erituvchnlarda erimaydi. Ularning aglikonlari — sapogeninlar, aksincha turli organik erituvchilarda yaxshi eriydi. Saponinlar fenollar va steroid spirtlar bilan molekulyar birikma beradi. Hosil bo‘lgan birikmalar suvda va spirtda yomon erigani sababli, saponinlarni o‘simlikdan ajratib olishda va ular miqdorini aniqlashda foydalaniladi. Steroid spirtlarga kiradigan xolesterin miqdorini aniqlash usullari ham uning saponinlar (digitonin) bilan erimaydigan molekulyar birikma hosil qilishiga asoslangan. Saponinlar xolesterin bilan birikkanda, biologik faolligini yo‘qotadi.