amaliy mashg‘ulotlar uchun o‘quv materiallari 1-mavzu. Dori va dorivor moddalar texnologiyasi fani Darsning maqsadi

Ion almashtirgichlar. Kattiq ion almashtirgichlarda sorbent bilan erituvchida erigan modda orasidagi ion almashinishi ruy beradi. Ion atmashtirgich sorbentlar ikki xil bo‘ladi: anion almashtirgich — anionitlar va kation almashtirgich — kationitlar, Ionitlar orqali ajratma o‘tkazilganda ta’sir kiluvchi modda ionitda koladi, begona moddalar esa pastga yigiladi. Sung ionitdagi ta’sir kiluvchi modda tegishli erituvchilar yordamida ajratib olinadi. Ion almashtirgichlar suvni minerallardan tozalashda ham keng ishlatiladi.
Ikkita uzaro aralashmaydigan suyuqlik yordamida tozalash. Bu usuldan novogalen preparatlarini tozalash va yakka holda tabiiy birikmalarni olishda keng foydalaniladi. Uzaro aralashmaydigan suyuqliklarda moddaning bir suyuqlikdan boshqa suyuqlikka utish jarayoni ruy berali. Bunda doimo ikkita boskich bo‘lib, bu jarayon moddaning bir bosk,ichdan ikkinchisiga utishi, massa uzatish, erish va boskichlararo muvozanat krnunlariga buysunadi. Jarayon boshlanishida birinchi suyuqlikda ajratib olinadigan modda ko‘p bo‘lib, aralashmaydigan yoki kam aralashadigan suyuqlik bilan aralashtirilganda modda ikkinchi boskichga utadi. Utish tezligi tak,simlanish koeffitsienta orqali ifodalanadi:

Tak,simlanish koeffitsienta moddaning xar bir bosqichida erish darajasiga boglik, bo‘ladi. Agar modda B bosqichda yaxshi, A boskichda yomon erisa, uning asosiy qismi B boskichga utgan bo‘ladi.
Agar S₂ >C_t bulsa, K< 1 ; S₂ < S, bulsa, K >1; agar S; =S₂ bulsa, K = 1 bo‘ladi. Oxirgi xolatda modda ikkala suyuqlikda bir xilda erigan bo‘ladi.
Suyuqlik yordamida tozalash bosk,ichli va uzluksiz bo‘lishi mumkin. Bosqichli tozalash bir bosk,ichli bitta asbobda va ko‘p bosk,ichli bir nechta asbobda olib borilishi mumkin. Ko‘p boskichli tozalashni tugri va qaramakarshi oqimda olib borish mumkin. Suyuqlik yordamida tozalashda ishlatiladigan asboblar gravitatsiya va mexaniq aralashtirish koidasi buyicha ishlashi kerak. Gravitasiyaga asoslangan asboblarda xar xil boskichdagi erituvchilar zichligi farkidan foydalaniladi. Aralashtirgichli kolonkalar va markazdan kochish kuchiga ega ekstraktorlar, mexaniq aralashtirgichlar gurkumiga kiradi.