amaliy mashg‘ulotlar uchun o‘quv materiallari 1-mavzu. Dori va dorivor moddalar texnologiyasi fani Darsning maqsadi

14-mavzu: Eritmalar kosentratsiyasini to‘g‘irlash.


Darsning maqsadi: mavzu bilan talabalarni yaqindan tanishtirish. Mavjud preparatlar bilan tanishtirish.
Darsning o‘tkazish tartibi: dars o‘qituvchi bilan talabalar o‘rtasidagi muloqat asosida olib borilib, barcha ma’lumotlar yozib tushintirib beriladi.
Darsni o‘tkazish uchun kerakli jixozlar va vositalar: jadvallar, mavjud bo‘lgan dori vositalari, adabiyotlar.
Dori moddalarining retseptda beriladigan konsentratsiyasidan yukori kilib tayyorlanadigan eritmalar qonsentrlangan eritmalar deb ataladi.
Qonsentrlangan eritmalarni asosan gigroskopik, ko‘p miqdorda kristallizatsion suv saklovchi dori moddalaridan tayyorlash tavsiya etiladi.
Qonsentrlangan eritmalar (O‘zSSVning 582 bo‘uyrug‘i asosida) ogirlik — xajm usulida aseptik sharoitda yangi xaydalgan, tozalangan suvda tayyorlanadi. Ularni tayerlashda ulchov idishlaridan (ulchov kolbasi) foydalaniladi. Agar ulchov idishi bo‘lmasa olinishi lozim bo‘lgan suv miqdorini eritma zichligi yoki dori moddasining xajm oshish koeffitsientidan foydalanib xisoblanadi. Tayyorlangan eritma filtrlanib tulik kimyoviy taxlildan o‘tkaziladi.
Eritma zichligi buyicha olinadigan suv miqdorini xisoblash:
A) 1 l 20% li geksametilentetramin eritmasini tayyorlash uchun kancha tozalangan suv kerak bo‘ladi?
Eritmani tayyorlash uchun olinadigan geksametilentetramin miqdori hisoblanadi:
20 gr-100ml
X -1000 ml x=200 gr
Eritma zichligi 1,042 g/ml. Xisoblashda 1 l 20% li geksametilentetramin eritmasining massasi:
1,042 g/ml . 1000 ml = 1042 g ekanligi asos kilib olinadi.
Tozalangan suv =824 g (ml)1042 g - 200 g = 842 g(ml) miqdorda suv talab etiladi.
Dori moddasining xajm oshish koeffitsenti buyicha olinadigan suv miqdorini xisoblash:
200 *0,78 ml/g = 156 ml (200 g geksametilentetramin eriganda egallagan xajm).
1000 ml - 156 ml = 844 ml tozalangan suv kerak.
Konsentrlangan eritmalarni quyultirish va suyultirish

1. 
   Taxlil natijasi eritma konsentratsiyasining ko‘p yoki kam chikkanligini ko‘rsatsa, u xolda konsentratsiyani me’yoriga etkazish zarur.
   

Faraz kilaylik, yukorida tayyorlagan geksametilentetramin eritmasining konsentratsiyasi 23% bo‘lib chikdi, demak eritmani suyultirish lozim. Buni quyidagi formula yordamida amalga oshiramiz:

X	=	A(S-V)	=	1000*(23 - 20)	=	3000	=	150 ml
		V		20		20

bu erda: X — eritmani suyultirish uchun kerak bo‘lgan suv miqdori, ml;

A — tayyorlangan eritma xajmi, ml;
V — talab etiladigan eritma konsentratsiyasi, % da;
S — tayyor eritmaning amaldagi konsentratsiyasi, % da.
Demak, 23% geksametilentetramin eritmasini me’yoriga keltirish uchun eritma ustiga 150 ml tozalangan suv solish lozim.

2. 
   Boshqa xolda taxlil natijasi geksametilentetramin eritmasining konsentratsiyasi 18% ekanligini ko‘rsatdi. Eritma konsentratsiyasi me’yorida (20%) bulguncha geksametilentetramin kushish talab etiladi. Xisob quyidagi formula buyicha olib boriladi:
   

X= A(V-S) = 1000(20-18) = 2000 = 23,7

______ __________ _____
100 (d-V) 100*1,042-20 84,2

bu erda:

X– eritmaga kushish kerak bo‘lgan moddaning miqdori,g da;
A– tayyorlangan eritmaning miqdori, ml da;
V– talab etilgan eritma konsentratsiyasi, % da;
S– amaldagi konsentratsiyasi, % da;
d– eritma zichligi, g/ml da.
Demak, 18% li eritmani me’yoriga keltirish uchun eritma ustiga 23,7g geksametilentetramin kushish lozim.