amaliy mashg‘ulotlar uchun o‘quv materiallari 1-mavzu. Dori va dorivor moddalar texnologiyasi fani Darsning maqsadi

22-mavzu:Ta’siri uzaytirilgan tabletkalarni tayyorlash usuli va texnologiyasi
Darsning maqsadi: mavzu bilan talabalarni yaqindan tanishtirish. Mavjud preparatlar bilan tanishtirish.
Darsning o‘tkazish tartibi: dars o‘qituvchi bilan talabalar o‘rtasidagi muloqat asosida olib borilib, barcha ma’lumotlar yozib tushintirib beriladi.
Darsni o‘tkazish uchun kerakli jixozlar va vositalar: jadvallar, mavjud bo‘lgan dori vositalari, adabiyotlar.
Sochiluvchan moddalarni taxtakachlash nazariyasi kam urganilgan bo‘lib, keyingi 30 yil davomida olib borilgan ilmiy izlanishlar, fan va texnika yutukdari natijasida ancha shakllandi. Bu soxdda E.E.Borzunov, S.M Maxkamovlarning ishlari ahamiyatlidir.
Biz I.I.Poxodok , V.A.Boldirev (1952 y) va Iosif Malilar (1961 y.) foydalangan nazariyalar asosida kuyidagi 4 ta nazariyani keltiramiz:
Kapillyar nazariyasi. Bu nazariyaga binoan taxtakachlanadigan moddaga bush strukturali suvga tuda, kapillyarga boy tarmok deb kdraladi. Presslash jarayonida bu kapillyardar sikslishi natijasida ichidagi suyuqlik sikslib tashkdriga chikddi va moddaning satxini yupkd suv pardasi bilan krplaydi. Bu zarrachalarning uzaro ishkdlanishini engillashtirib, siljishini osonlashtiradi, natijada tabletka hosil bo‘ladi. Yuqorigi puanson kutarilganda bosim yuqolib boradi, moddalar kapillyar taranglik koidasiga binoan oldingi xoliga kaytishga intiladi. Bunda kapillyar krnuniga binoan u nish ichiga siksb chiqarilgan suvning bir qismi tortiladi. Bu esa satxdagi pardaning Yana ham yupkdlanishiga, ta’sir yuzasining yaksnlashuviga olib keladi. Natijada molekulyar ta’sir kuchi yuzaga kelib, tabletkaning mustaxkamligi ta’minlanadi.
Kolloid nazariyasi. Bu nazariya ham molekulyar kuch ta’siriga bog‘liq bo‘lib, presslanadigan modda zarralari yupka kolloid parda bilan koplangan deb xisoblanadi. Bu xolla zarrachalarning uzaro yopishishi, shu kolloid zarrachalarning faol funksional qismlari bilan boglik bo‘lib, molekulyar va elektrostatik kuch ta’sirida yuzaga keladi, deb tushuntiriladi.
Krtishma hosil qilish nazariyasi nazariya quproq nisbatan past haroratda eriydigan moddalar uchun xosdir. Presslash jarayonida kolipning sillikdik darajasiga. sirpantiruvchi va moylovchi moddalarning sifati va miqdoriga, presslash tezligiga qarab ishqalanish hosil bo‘ladi. Bunda harorat 50°S dan ham yuqoriga kutarilishi mumkin. Bu esa zarrachalarning kattikdigini kamaytiradi. Natijada taxtakachlanadigan modda osonlik bilan qotishma holiga keladi.
Zarrachalarning uzaro bir-birining ichiga kirshi nazariyasi. Presslanayotgan moddalarning yuza shakli katga ahamiyatga ega. Agar zarracha murakkab dendrit, tolasimon kurinishda bulsa, tutri shakldagi moddalarga nisbatan ularning uzaro bir-biriga kirib borishi birmuncha oson yuz beradi. Natijada tabletka hosil bo‘ladi.
Umuman olganda, presslanadigan zarrachalarning tashqi ko‘rinishi bir xil bo‘lishini ta’minlash juda kiyin. Shuning uchun ham presslash jarayonida yukorida keltirilgan hamma nazariyalarga amal qilish muhim Bizning fikrimizcha, tabletka hosil bo‘lishida zarracha molekulyar kuchlarining uzaro ta’siri, zarrachalarning bir-biriga kirib borishi va xotishma hosil qilish jarayonlari sodir bo‘ladi.Shuni nazarga olgan xolda, tabletka tayyorlashda ishlatiladigan yordamchi moddalarning ahamiyatini ham tushuntirish lozim deb xisoblaymiz.