Amaliy mashg`ulotlar. Mavzu: Ma’lumotlarga nisbatan ruxsatlarni mantiqiy boshqarish

7-8-9-10- Amaliy mashg`ulotlar.
Mavzu: Ma’lumotlarga nisbatan ruxsatlarni mantiqiy boshqarish.
Foydalanuvchilar muvaffaqiyatli autentifikatsiyadan o‘tgandan keyingi avtorizatsiya jarayoni juda muhim hisoblanadi, chunki ma’lumotlarga nisbatan ruxsatlarni boshqarish tizimdagi axborotni va tizimning o‘zini himoyalashning muhim elementi hisoblanadi. Himoyalangan ma’lumotlarga nisbatan ruxsatlar cheklangan bo‘lishi hamda faqat va faqat ruxsati mavjud foydalanuvchilarning undan foydalanishga ruxsati bo‘lishi lozim.
Ma’lumotlarga nisbatan ruxsatlarni boshqarishni “Galstuk – babochka” tahlili usuli orqali tahlil qilish.
Ushbu tahlil usuli orqali foydalanuvchilarning autentifikatsiyadan o‘tgandan keyin ma’lumotlarga nisbatan ruxsatlarni boshqarishda mavjud salbiy ta’sirlarning sabablari hamda uning ortidan kelib chiqadigan salbiy oqibatlarni o‘ganish hamda tizining mukkamal ishlashi uchun salbiy ta’sirlarni bartaraf qilishdan iborat.
1- rasm. “Galstuk-babochka” diagrammasiga misol.
Ushbu ishni bajarishda quyidagi amallarni bajarishi mumkin:
1. Ko‘zda tutilgan tizimdagi ma’lumotlarga nisbatan ruxsatlarni boshqarish hodisasi uchun salbiy ta’sirlarning sabablari ro‘yhatini tuzish.
2. O‘rganilayotgan hodisada keltirilgan sabablarni rivojlantirishga yordam beradigan faktorlarni inobatga olish hamda ushbu faktorlarga to‘sqinlik qiluvchi nazorat to‘siqlarni keltirish.
3. Hodisaga olib keluvchi sabablarga to‘sqinlik qiluvchi ya’ni profilaktika choralarini keltirish.
4. Ko‘zda tutilgan hodisaning ro‘y bergandan keyin ro‘y berishi mumkin bo‘lgan oqibatlarni keltirish.
5. Hodisaning oqibatlarini rivojlanishiga to‘lqinlik qiuluvchi to‘siqlarni namoyish qilish.
Foydalanishni boshqarish modellari
Hozirda tizimlarda obyektlarni boshqarish uchun turlicha usullar mavjud bo‘lib, ularga quyidigalarni misol keltirish mumkin:

• 
  diskretsion foydalanishni boshqarish usuli (Discretionary access control, DAC);
  
• 
  mandatli foydalanishni boshqarish usuli (Mandatory access control, MAC);
  
• 
  rolga asoslangan foydalanishni boshqarish usuli (Role-based access control, RBAC);
  
• 
  attributlarga asoslangan foydalanishni boshqarish usuli (Attribute- based
  
• 
  access control, ABAC).
  

Tizimda ushbu foydalanish usullari bir-biridan alohida-alohida foydalanilishi talab etilmaydi va ularning kombinatsiyasidan ham foydalanish mumkin:

• 
  Foydalanishni nazorat tizimlari
  
• 
  Diskretsion
  
• 
  Mondatli
  
• 
  Rolga asoslangan
  

Foydalanishni nazorat tizimlari:

• 
  DAC usuli
  

Foydalanishni boshqarishning mazkur usuli tizimdagi shaxsiy obyektlarni himoyalash uchun qo‘llaniladi. Bunga ko‘ra obyekt egasining o‘zi undan foydalanish huquqini va kirish turini o‘zi belgilaydi.
DAC da subyektlar tomonidan obyektlarni boshqarish subyektlarning identifikatsiya axborotiga asoslanadi.
Masalan, UNIX operasion tizimida fayllarni himoyalashda, fayl egasi qolganlarga o‘qish (r), yozish (w) va bajarish (x) amallaridan bir yoki bir nechtasini berishi mumkin. Umumiy holda DAC usuli aksariyat operatsion tizimlarda foydalanishlarni boshqarish uchun foydalaniladi.

•