Amaliy mashg`ulot№1. Mavzu: Ishlab chiqarishda ish kuni xronometraji,mehnatning og`irligi va keskinligi(zo`riqish) ni baholashni o`rganish

Yil fasli	Ish toifalari	Havoning harorati, ^0S	Nisbiy namligi, %
Harakat tezligi M(s
sovuq	I - engil	20-23	60-30	0,2
	I a - o`rtacha og`irlikdagi	18-20	60-40	0,2
	I b - o`rtacha og`irlikdagi	17-19	60-40	0,3
	III – og`ir	16-18	60-40	0,3
Iliq	I – engil	20-25	60-40	0,2
	I a - o`rtacha og`irlikdagi	21-23	60-40	0,3
	I b - o`rtacha og`irlikdagi	20-22	60-40	0,4
	II – og`ir	18-21	60-40	0,5
issiq	I – engil	20-30	60-30	0,3
	I a - o`rtacha og`irlikdagi	20-30	60-30	0,4-0,5
	I b - o`rtacha og`irlikdagi	20-30	60-30	0,5-0,7
	III – og`ir	20-30	60-30	0,5-1,0

Harorat,nisbiy namlik va havo harakatining tezligi risoladagi va yo`l qo`yilishi mumkin bo`lgan miqdorlar ko`rinishida me`yorlanadi va issiqlik holatini saqlanishini ta`minlaydigan mikroiqlim ko`rsatkichlarining yig`indisi tushurilib, ish qobiliyatini oshirish uchun shart-sharoit hisoblanadi.Mehnat jarayoni davomida ishlab chiqarish inshooti ichida odam ma`lum bir meteorologik sharoit yoki mikroiqlim–ushbu inshootning ichki muhiti iqlim sharoitlari ta`siri ostida faoliyat olib boradi.Ishlash sohasining havosi mikroiqlim ko’rsatkichlarining asosiy me`yorlariga<sup>1</sup> harorat(t, °S),nisbiy namlik(φ, %),havoning harakat tezligi(V, m/s) kabilar kiritiladi.Shuningdek,odam organizmi holatiga mikroiqlim ko’rsatkichlari sifatida turli xil isigan yuzalardan issiqlik nurlanishi jadalligi(I, Vt/m<sup>2</sup>)ham ta`sir ko’rsatib,natijada ushbu harorat ta`sirida ishlanayotgan inshootning ichki harorati oshishi kuzatiladi.
Mikroiqlim parametrlarini bir tekisda ushlab turishda kollektiv muxofaza vositalari bo’lgan:issiqlik ajralmalarini bir yerga jamlash,xonalarni umumiy ventillyasiyalash va kondisionerlash muhim rol` o’ynaydi.
Sovuq havo ta`siridan muxofazalashda issiqlikni tirqishlardan chiqib ketmasligi, shaxsiy muxofaza vositalari,ish va dam olishni tartiblash aloxida o’rin egallaydi.
Issiqlik o’tkazuvchanlik–bevosita bir biriga tegib turuvchi qismlar bo’ylab, issiqlikning tartibsiz ko’rinishdagi mikro zarrachalarning (atomlar, molekulalar yoki elektronlar) harkatlanishi (issiqlik) tarzida uzatilishidan iborat.
Konveksiya–makroskopik hajmdagi gazlar yoki suyuqliklarning harakatlanshi yoki aralashishlari natijasida issiqlikning tarqalishi hisoblanadi.
Issiqlik nurlanishi–bu turli xil to’lqin uzunliklariga ega bo’lgan, atom va molekulalarning issiqlik harakatlanishlari natijasida yuzaga keluvchi elektromagnit tebranishlar tarzida tarqalishidan iborat.Ma`lum bir sharoitda issiqlik ko’rsatib o’tilgan usullardan biri bo’yicha tarqalishi yoki majmuaviy holatda tarqalashi kuzatiladi.
Ishlab chiqarish sharoitlarida issiqlik nurlanishi manbalari sifatida eritilgan yoki qizdirilgan metallar,ochiq olovlar,issiq yuzaga ega bo’lgan qurilmalar ko’rsatiladi.
Odam organizmi mehnat faoliyati davomida doimiy tarzda tashqi muhit bilan issiqlik almashinuvi sharoitida bo’ladi.Organizmda me`yoriy fiziologik jarayonlar kechishi uchun uning ichki organlarining harorati domiy holatda deyarli bir xil haroratda bo’lishi (taxminan 36,6<sup>0</sup>S) talab qilinadi.Odam organizmining doimiy holatdagi haroratni ta`minlay olish xususiyati termoregulyasiya (issiqlikning idora qilinishi)deb ataladi.Odam organizmida termoregulyasiya jarayoni hayot faoliyati davomida xosil bo’lgan issiqlik energiyasini atrof muhitga tarqatishi orqali ta`minlanadi.
Odam organizmining issiqlik ajratish qiymati uning jismoniy yuklamalari va ishlab chiqarish inshooti ichki qismidagi mikro iqlim holatiga bog’liq bo’lib, bu qiymat tinch holatda 85 Vt ni tashkil qiladi,jismoniy ish bajarish davomida esa bu qiymat 500 Vt gacha ortishi kuzatiladi.