Amaliy mashg’ulot №8 Energiya samarali boshqariladigan kuchlanish inventori sxemalarini elementlarini xisoblash

V1-V3 V2-V4 V1-V3 
i
юк 
u
юк 
u
и 
U,i 
t 
t 
U
юк 
С 
Z
юк 
i
юк 
U
и 
i
d 
L 
+ 
- 
E 
V1 V2 
V4 V3 
a) 
б) 

---

abssissa o‘qi I
yuk
ga parallel bqladi, ya’ni U
yuk 
= E (1 – to‘g‘ri chiziq). TAI ning 
tashqi tavsifi-ning matematik ifodasi quyidagi ko‘rinishga ega: 


cos
cos
E
I
EI
U
юк
d
юк


, (3.1) 
bu erda 
U
yuk
va 
I
yuk 
– yuklanish kuchlanishi va tokining birinchi garmonik tashkil 
qiluvchilarining haqiqiy qiymatlari; 

cos – yuklanishning quvvat koeffitsenti. (3.1) 
dan ko‘rinib turibdiki, manba kuchlanishining o‘zgarmas qiymatida yuklanishdagi 
kuchlanish quvvat koeffitsientiga teskari proporsional bo‘ladi. YUklanishda tok 
qiymatining kamayishi natijasida 
Е
U
юк

ham kamayada, natijada yuklanishdagi 
kuchlanish qiymati oshadi (2 – to‘g‘ri chiziq). YUklanish tokining oshishi esa 

cos
oshishi va birga intilishi natijasida 
Е
U
юк

ga intiladi. 
3.14 – rasm. Avtonom invertorlarning tashqi tavsiflari 
Sun’iy kommutatsiya qurilmalari tiristorli avtonom invertorlarning zarur 
qismlaridan bo‘lishi bilan bir qatorda invertorning rostlash xususiyatlarini, energetik 
va ishonchlilik darajalarini ko‘p jihatdan belgilaydi. Quyida amaliyotda keng 
qo‘llaniladigan sun’iy kommutatsiya sxemalarining ikki xilini ko‘rib chiqamiz. 
3.15a – rasmda tasvirlangan sun’iy kommutatsiya sxemasi bir ishchi 
tiristorning ulanishi bilan ikkinchi ishchi tiristorning o‘chirilishini ta’minlaydi. 
Tiristor V1 orqali tok o‘tayotganda kondensator S ning sxemada ko‘rsatilgan chap 
qobig‘i «-» o‘ng qobig‘i «+» ishora bilan manbaning kuchlanish qiymati E gacha 
qarshilik 
R
yuk2
orqali zaryadlanadi. Tiristor V2 ga ilk boshqarish signali ochilishi 
uchun elektrodlariga berilganida kondensatordagi kuchlanish tiristor V1ga teskari, 
ya’ni katodiga «+» anodiga «-» ishorali kuchlanish bilan to‘sadi, natijada V1ning 
o‘chishiga olib keladi. So‘ngra ulangan tiristor V2 va qarshilik 
R
yuk
 
orqali 
kondensator S qayta zaryadlanadi. Kondensatordagi kuchlanishning E dan 0 gacha 
tushishi vaqti oralig‘ida (3.15v – rasm) tiristor V1ga teskari ishorali kuchlanish bilan 
to‘siladi va u o‘chadi. Kondensator S ning sig‘imini shunday tanlash lozimki, sxema 
bo‘yicha tiristorning o‘chish vaqti 
t
o‘
tiristorning pasportida ko‘rsatilgan 
t
/
o‘
dan kam 
bo‘lmasligi kerak, ya’ni