Amaliy mashg’ulot №5 kontaktsiz elektron apraratlarni nisoblash va tanlash. Mashg’ulot maqsadi

---

Amaliy mashg’ulot № 5 
KONTAKTSIZ ELEKTRON APRARATLARNI NISOBLASH VA
TANLASH. 
Mashg’ulot maqsadi: 
Tranzistorlar va tiristorlarning tuzulishi, ishlash 
printsipi, vazifasi va ulanish sxemalari bilan tanishish. 
Mashg’ulotni tushuntirish. 
Kontaktsiz elektron apparatlardan hisoblangan 
tranzistor yarim o‘tkazgichli kristall asosida tuzilgan elektron asboblardan 
hisoblanib uchta chiqishga ega va elektr to‘lqinlarini o‘zgartirish (kuchaytirish), 
generatsiya qilish uchun mo‘ljallangan. Tuzilishi bo‘yicha tranzistorlar uchta 
sohadan iborat bo‘lib bir turli o‘tgaruvchanlikka ega bo‘lgan va chetki ikkilamchi 
turli o‘zgaruvchanlikka ega bo‘lgan sohalardan iborat. Bu sohalar bitta 
monokristalda ikkita elektron–teshik o‘tishlarga ega bo‘ladi. Tranzistorlarni 
tuzilish sxemasi 14-rasm, a, b larda tasvirlangan. Tranzistorni elektr zanjirga 
ulanish sxemasini 14-rasmda ko‘rsatilgan. Yarim utkazgichli triod 
 
14-rasm. Tranzistorning prinsipial va struktura sxemasi. 
(tranzistor)lar huddi uch elektrodli vakuum lam’alar kabi ishlaydi. Bunda emitter 
katod rolini, kollektor esa anod rolini o‘ynaydi, to‘rning o‘rnida baza bo‘ladi. 
Tiristorlar
yarimo‘tkazgichli qurilma hisoblanib quvvatli yuklamalarni boshqarish 
uchun ishlatiladi. Ularni toki 1000 A gacha bo‘ladi. Tiristorlar (boshqariluvchi 
diodlar) to‘rt qatlamli strukturaga ega bo‘lib (p-n-p-n) uchta elektrodi mavjud: 

---

anod, katod va boshqaruvchi elektrod (3-rasm a, b). G’ilofni misli asosi tiristorni 
anodi 3 hisoblanadi, katod 1
egiluvchan mis sim, boshqaruvchi elektrod 2-chiqish bo‘ladi. Tiristorni ochish 
uchun
ikkita usul mavjud. Birinchisi, anod – katodga qo‘yiladigan kuchlanishni uzib – 
ulash 
 
16-rasm. Tiristorning ko‘rinishi.
Bunda tiristor oz anod kuchlanishida ochiladi.
Topshiriq.
1.Tranzistor va tiristor tuzulishi ko‘zdan kechiriladi. 2.Ularni 
ma’lumotlari yozib olinadi. 3.Sxema tuzilib tranzistor va tiristor sinab ko‘riladi. 
4.Ishga xulosa qilinadi. 
Nazorat uchun savollar. 
1.Tranzistorni, tiristorni tuzilishi qanday? 
2. p-n-p tuzilish qanday? 
3.Ularning ishlashi qanday? 
kuchlanishiga qadar ko‘paytirish kerak. Bunda 
tiristor qarshiligi keskin kamayadi va u 
ochiladi. 
Ikkinchi 
usulda 
boshqaruvchi 
elektrod – katod zanjiriga o‘zgarmas tok 
beriladi, natijada boshqarish zanjirida tok 
hosil bo‘ladi.