Amaliy mashg‘ulot №16 Mavzu: Auditda muhimlik tushunchasi va auditorlik riski. Auditorlik tekshiruvlarini rejlashtiish

ATAMANING O‘ZBEK TILIDA NOMLANISHI	ATAMANING INGLIZ TILIDA NOMLANISHI	ATAMANING RUS TILIDA NOMLANISHI
ATAMANING MA’NOSI
Auditorlik riski	Audit risk	Аудиторский риск	Auditorlik riski – bu auditorlik tekshiruvi natijalari bo‘yicha auditorlar tomonidan sub’ektiv aniqla-nadigan, moliyaviy hisobotda, uning ishonchliligi tasdiq-langanidan so‘ng xatolar mavjudligini tan olish yoki moliyaviy hisobotda bunday kamchiliklar haqiqatan ham yo‘q bo‘lgan-da, unda kamchiliklar mavjud deb tan olinish ehtimolidir.
Auditning muhimlik darajasi	Materiality of audit	Существенность аудита	Muhimlik tushunchasi auditor tomonidan yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan xatoning hajmini va o‘tkaziladigan auditorlik tekshiruvining ko‘lamini aniqlash hamda tuziladigan auditorlik xulosasining shaklini belgilash (ijobiy yoki salbiy) uchun birlamchi va asos bo‘luvchi manba hisoblanadi.
Ichki xo‘jalik riski	Internal risk	Внутреннохозяйственное риск	Ichki xo‘jalik riski – bu mazkur buxgalteriya schyotida, balans moddasida, bir turdagi xo‘jalik muomalalari guruhida yaxlitlanganda, xo‘jalik yurituvchi sub’ekt hisobotida jiddiy kamchiliklarning, bunday kamchiliklar ichki nazorat tizimi vositalari yordamida aniqlangunga qadar yoki ichki xo‘jalik nazorati umuman yo‘q bo‘lganda, auditor tomonidan sub’ektiv tarzda aniqlanish ehtimoli tushuniladi.
Aniqlanmaslik riski	Detektion risk	Риск необнаружения	Aniqlanmaslik riski - bu xatolar va moliyaviy hisobotdagi kamchiliklarning aniqlanmaslik (ko‘zga tashlanmaslik) riski tushunilib, bu auditorlik tekshiruvi jarayonida qo‘llaniladigan auditorlik amallarining buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotda haqiqatan mavjud bo‘lgan har biri alohida-alohida yoki birgalikda jiddiy hisoblangan xatolar hamda kamchiliklarni aniqlash imkoni yo‘qligining ehtimolidir.
Nazorat riski	Control risk	Конрольный риск	Nazorat riski – bu korxonaning mavjud va muntazam qo‘llanilib kelinayotgan buxgalterlik hisobi tizimi va ichki nazorat tizimi vositalari alohida-alohida yoki birgalikda jiddiy ahamiyatga ega bo‘lgan kamchiliklarni o‘z vaqtida aniqlay olmaslik va tuzata olmaslik (yoki bunday kamchiliklar vujudga kelishining oldini olish) ehtimolining auditor tomonidan sub’ektiv tarzda aniqlangan ko‘rsatkichdir.
Tahliliy amallar	Analytical procedures	Аналитические процедуры	Auditor tomonidan olingan ma’lumotlarni tahlil qilish va baholash, g‘ayrioddiy va buxgalteriya hisobida noto‘g‘ri aks ettirilgan xo‘jalik faoliyati faktlarini aniqlash, hamda bunday xatolar va chalkashliklarning sabablarini aniqlash maqsadida tekshirilayotgan xo‘jalik yurituvchi subektning muhim moliyaviy va iqtisodiy ko‘rsatkichlarini o‘rganish tushuniladi.
Auditorlik risklarining maqbul to‘plami	Acceptable audit risk	Приемлемемые аудиторские риск	O‘tkazilgan auditorlik tekshiruvlari natijasida yanglish mulohazaga kelish va natijada noto‘g‘ri auditorlik xulosasi tuzish ehtimoli(xavfi) tushuniladi
Auditorlik tekshiruvining hajmi	the volume of audit	Объем аудиторские проверки	To‘laqonli auditorlik tekshiruvini o‘tkazish va auditorning asosli xulosasini tayyorlash uchun zarur bo‘lgan auditorlik tekshiruvlari miqdori va ularni o‘tkazish ko‘lami auditorlik tekshiruvini o‘tkazish uchun sarflanadigan vaqt, unda ishtirok etadigan mutaxassislar tarkibi va sonining auditor (auditorlik firmasi) tomonidan baholanishdir.
Buxgalteriya hisobidagi tovlamachilik	Accounting fraud	Мошенничество учета	Hisob yozuvlaridagi arifmetik yoki mantiqiy xatoliklar hisob ma’lumotlariga e’tiborsizlik yoki xo‘jalik faoliyati faktlarini, mulkning holati va mavjudligini majburiyatlar va hisoblash ishlarini noto‘g‘ri tasavvur etish orqali hisob vahisobot ma’lumotlarining ko‘zda tutilmagan holatdagi buzilishi
Ahamiyatlilik	Materiality	Существенность	Potentsial hamkorning qarorlariga ta’sir qiladigan va qilish mumkin bo‘lgan xo‘jalik yurituvchi sub’ektning xo‘jalik faoliyatining mulkdor o‘lchovi yoki sifat bahosi
Buxgalteriya hisobotining jiddiy ravishda buzib ko‘rsatilishi	Serious distortion of financial statements	Серьезные искажения бухгалтерской отчетности	Buxgalteriya hisobotining ishonchligiga sezarli darajada ta’sir ko‘rsatuvchi jiddiy xarakterdagi buxgalteriya hisobotini buzilishi
Maxsus auditorlik topshirig‘i	Special commission to audit	Специальная комиссия для проведения аудита	Auditorlik tashkiloti bilan tuzilgan shartnomada nazarda tutilgan rasmiy buxgalteriya hisobotidan farqli bo‘lgan maxsus hisobotning tekshirish yoki buyurtmachi bilan kelishilgan boshqa tekshirishlarni amalga oshirish

Topshiriq№1

Muhimlikning dastlabki belgilangan chegarasi aniqlash.

94-jadval
ming so‘m

№	Asosiy ko‘rsatkichlar	Asos ko‘rsatkichning so‘mdagi ifodasi (ming so‘m)	Muhimlikning auditor belgilagan dastlabki ko‘rsatkichi
			Minimum		Maksimum
			%	Ming so‘m	%	Ming so‘m
1	Joriy aktivlar	60000	5		10
2	Joriy majburiyatlar	70000	2		8
3	Yalpi daromad	120000	3		9

Topshiriq №2

Audit o‘tkazish jarayonida bosh auditor oddiy auditorga audit o‘tkazilayotgan korxonaning soliqlar bo‘yicha hisob-kitoblarini O‘zbekiston Respublikasi Soliq qonunchiligiga asosan tekshirib chiqish yuzasidan topshiriq berdi. Tekshirish tugagach, oddiy auditor soliqlar bo‘yicha hisob-kitoblarda hech qanday xato aniqlanmaganligini ma’lum qildi. Audit jarayonida bir haftadan so‘ng hisobot tayyorlandi. Ikki oy o‘tgandan so‘ng soliq inspeksiyasi tomonidan tekshirish o‘tkazilib, soliq hisob-kitoblari bo‘yicha bir qator kamchiliklarni aniqladi. Shunga ko‘ra, korxona, hisoblangan soliqlarni va jarimalarni to‘lashi zarur bo‘ldi. Mijoz qonuniy asosda auditorlik tashkilotiga nima sababdan bu xato-kamchiliklar tekshirish paytida aniqlanmaganligi haqida murojaat qildi.

Aniqlang: Bu holatga qanday baho berasiz? Holatlarni tahlil qiling.

Topshiriq №3

Sug‘urta kompaniyasi auditorlik firmasiga audit o‘tkazishni taklif qildi. Ammo auditorlar orasida sug‘urta kompaniyasi faoliyatini yaxshi biladigan mutaxassis yo‘q.

Aniqlang: Bu holatda auditorlik firmasi taklifni qabul qiladimi? Holatlarni tahlil qiling.

Topshiriq №4

Qandolatchilik fabrikasi boshqa bir auditorlik firmasi bilan shartnomani buzib, sizning auditorlik firmangiz bilan shartnoma tuzmoqchi.

Aniqlang: Bu holatda siz nima qilasiz? Holatlarni tahlil qiling.

Topshiriq №5

Siz faoliyat yuritayotgan auditorlik firmasiga televizor ishlab chiqarayotgan korxonadan audit o‘tkazish yuzasidan taklif tushdi. Sizning turmush o‘rtog‘ingiz bu kompaniyada tovarlar sotish bo‘yicha menejer lavozimida faoliyat ko‘rsatadi.

Aniqlang: Sizning firmangiz bu taklifni qabul qila oladimi? Holatlarni tahlil qiling.

Topshiriq №6

Sizning auditorlik firmangiz mijozga moliyaviy hisobot tayyorladi. Uch haftadan so‘ng mijoz telefon orqali qaysidir hujjatda xatoga yo‘l qo‘yilganligini e’lon qildi.

Aniqlang: Xatoni yuzaga kelmasligi borasida qanday sifat nazorati tadbiri amalga oshirilishi lozim. Holatlarni tahlil qiling.