Amaliy mashg’ulot №1 elektr ta’minoti tizimida elektr energiyasi nazorati va hisobining avtomatlashtirilgan tizimlari (eenxat) tushunchasi va texnik vositalari

EENHAT ning DT i quyidagi tizimlardan iborat:

• 
  ma’lumotlar bazasi (MB) ni va hisoblagichlar ko‘rsatkichlarini boshqarish tizimi;
  
• 
  aloqa va kuch iste’molchilari liniyasi bo‘yicha hisoblagichlarni avtomatik so‘rov tizimi;
  
• 
  elektr hisoblagichlarning parametrlarini grafik ko‘rinishda aks ettirish tizimi;
  
• 
  ma’lumotlarni tahlil qilish tizimi;
  
• 
  kompleks ma’lumotlar bazasining avtomatlashtirilgan tizimi.
  

Texnik vosita tok transformatorini tanlash

TT larning turi ularni o‘rnatish lozim bo‘lgan joyning nominal kuchlanishi, taqsimlovchi qurilmalarning taxminiy konstruktiv tuzilishi, quvvati va aniqlik sinfidan kelib chiqib tanlanadi. Tanlangan TT uchun ularni hisobiy xatoligini tekshirish amalga oshiriladi, u 10 % dan oshmasligi kerak. Aks holda TT larining xatoligini kamaytirish uchun zaruriy chora–tadbirlar ko‘rilishi kerak.

TT larini xatoligini baholash metodikasi quyidagilarga olib keladi:

– TT larning ikkilamchi zanjirning alohida elementlari qarshiligini aniqlash;

– TT larni ikkilamchi chulg‘amidagi yuklamani va hisobiy birlamchi tokni aniqlash;

– TT ni 10 % egri chiziq bo‘yicha xatoligini tekshirish;

– TT ikkilamchi yuklamasi ruxsat etilgan qiymatdan oshganida ularni xatoligini kamaytirish.

Tok transformatorining ikkilamchi chulg‘amining yuklamasi o‘tkazgichlar, kabellar, relelar, asboblar va kontaktlarning o‘tkinchi qarshiliklari yig‘indisidan iborat. O‘tkazgich va kabellarning qarshiligi quyidagi formuladan aniqlanadi:



bu yerda, r_o‘t – o‘tkazgichning (kabel) qarshiligi, Om; l – o‘tkazgichning uzunligi m; γ – solishtirma o‘tkazuvchanlik, m/Om·mm², aluminiy uchun 34, mis uchun 57 ga teng; S – o‘tkazgich va kabelning kesim yuzasi, mm² .

Ushbu holatda shuni yodda tutish lozimki, ikkilamchi tok zanjirlarini (boshqaruv, signalizatsiya, o‘lchov, rele himoyasi, avtomatikasi zanjirlari) kesim yuzasi 4 mm² dan kichik bo‘lmagan alyuminli o‘tkazgichlar yoki kabel tolalaridan foydalanish tavsiya etiladi, istisno sifatida panel va shitlarning ichki zanjirlarini esa kesim yuzasi 1,5 mm² li misli o‘tkazgichlardan bajarish mumkin.

35 – 110 kVli birlashmalarning rele himoyasi qurilmalari, qoidaga asosan alohida turgan binoga joylashtiriladi, ular orasidagi masofa 30–40 m gacha yetib borish mumkin. 0,4; 6 i 10 kV li taqsimlovchi qurilmalarda himoya kommutatsiya apparaturalari bilan birga komplekt shkafga montaj qilinadi, birlashtiruvchi o‘tkazgichlarning uzunligi 1 – 2 m dan oshmaydi.

Rele va asboblarning qarshiligi quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:

bu yerda, Z_r – relening (asbob) to‘la qarshiligi, Om; S – hisobiy tokdagi relening (asbob) iste’mol qiladigan quvvati, VA; I_nom – relening (asbob) nominal toki, A.

TT ning barcha ikkilamchi zanjirlari uchun kontaktlarning o‘tkinchi qarshiligi 0,005 Omga teng deb qabul qilinadi.

O‘zgaruvchan operativ tokli elektromagnit o‘chirishni (EO‘) shuntlash himoya sxemalarida 10% xatolik faqat shuntlashgacha ta’minlanishi kerak. Bu holatda hisobiy tok quyidagiga teng:

TT egri chiziqli 10 % xatolikka tekshirishda karralikning chegaraviy qiymati, ya’ni hisobiy tokni (I_his) TT ning birlamchi nominal tokga (I_nom) nisbati hisoblanadi

Keyin esa TT ning turi tanlanadi, shuni ta’kidlash kerakki, 0,4; 6 va 10 kV li taqsimlovchi qurilmalar (TQ) yopiq, 35 kV li TQ esa ochiq holda bajariladi. Tanlangan TT turi uchun egri 10 % xatolikka asosan hisobiy k₁₀ karralikka mos tashqi ikkilamchi yuklamaning Z_n.rux ruxsat etilgan qiymati aniqlanadi. Agar Z_n.rux>Z_n, bo‘lsa, u holda TT ning xatoligi 10 % dan oshmaydi. Aks holda uni kamaytirish chora–tadbirlarini qo‘llash kerak.

TT xatoligini pasaytirishning bir necha usullari ma’lum. Ularga quyidagilar kiradi:

• 
  katta transformatsiyalash koeffitsientiga o‘tish;
  
• 
  rele himoyasi va TTlarini ulanish sxemasining boshqasiga o‘tash;
  
• 
  ikkilamchi tomonga ikkita TT ni ketma–ket ulash;
  

bog‘lovchi o‘tkazgichlarni kesim yuzasini oshirish