O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALAR UNIVERSITETI
KIber xavfsizlik fanidan
AMALIY ISH
MAVZU: KRIPTOGRAFIK XIMOYALASH. SIMMETRIK O`RIN ALMASHTIRISHALGARITMLARIYORDAMIDA SHIFRLASH
Bajardi: Одилов Ойбек
Тekshirdi:Imomaliyev Oybek
2- AMALIY TOPSHIRIQ
MAVZU: KRIPTOGRAFIK XIMOYALASH. SIMMETRIK O`RIN ALMASHTIRISHALGARITMLARIYORDAMIDA SHIFRLASH
Kirish. Axborotni qayta ishlash jarayonlarini avtomatlashtirish voritalari usullari va formalari murakkablashuvi hamda rivojlanishi bo`yicha ularni axborot texnologiyalarida ularni qollash xavfsizlik darajasi oshib bormoqda
Ishdan maqsad: Simmetrik kriptotizimning asosiy usullarinio`rganish va tadqiq etish.
Orin almashtirish shifri
Masalan, « Odilov Oybek Ilxomjon O`g`Li » matn shifrlansin.
Т0= Odilov Oybek Ilxomjon Og`Li
К = 5х5; В=5;
O
|
V
|
К
|
М
|
G`
|
D
|
О
|
I
|
J
|
L
|
I
|
Y
|
L
|
О
|
I
|
L
|
B
|
Х
|
N
|
.
|
O
|
E
|
О
|
O`
|
.
|
Т1=OVKMG`_DOIJL_IYLOI_LBXN._OEOO`._
Kalit yordamida o`rin almashtirish usuli
Т0= Odilov Oybek Ilxomjon og`li;
К = DAVLAT;
В=4;
Matnda 24- ta va kalitda 6 ta harflar borligi uchun 6x4 jadval tuzamiz
O
|
О
|
B
|
L
|
J
|
G`
|
Д
|
V
|
Е
|
Х
|
О
|
L
|
I
|
О
|
К
|
О
|
N
|
I
|
L
|
Y
|
I
|
M
|
O`
|
.
|
Endi kalit orqali jadval tuzib kalitdagi harflarni alfavit bo`yicha raqamlab chiqamiz .
6х6
Д
|
А
|
V
|
L
|
A
|
T
|
5
|
4
|
6
|
2
|
1
|
3
|
О
|
О
|
B
|
L
|
J
|
G`
|
D
|
V
|
Е
|
Х
|
О
|
L
|
I
|
О
|
К
|
О
|
N
|
I
|
L
|
Y
|
I
|
М
|
O`
|
.
|
Raqam bo`yicha ustunlarni o`zgartirib chiqamiz
A
|
L
|
T
|
A
|
D
|
V
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
J
|
L
|
G`
|
О
|
О
|
B
|
О
|
Х
|
L
|
V
|
D
|
Е
|
N
|
О
|
I
|
О
|
I
|
К
|
U
|
М
|
.
|
Y
|
L
|
I
|
Qator bo`yicha 6 tadanbloklarga bo`lib ,simvollar ketma_ketligidagi shifrlangan matnni olamiz . Shuni etiborga olish kerakki, agar qatorda ketma_ket ikkita bir xil xarf kelsa chap tarafdan kelayotgan harf birinchi raqamlanadi keyin esa ikkinchisi raqamlanadi va shifrlangan matn hosil qolinadi.
Т1=JLG`OOB_OXLVDE_NOIOIK_UM.YLI;
Ikki tomonlama o`rin almashtirish usuli
Misol
Т0=<< Odilov Oybek Ilxomjon og`li>>очиқ матни.
К1=13425 ва К2=23145, В=5 deb yozib olamiz .
6х6 jadval yaratib T0qator bo`yicha yozamiz
N
|
2
|
3
|
1
|
4
|
5
|
1
|
О
|
V
|
K
|
M
|
G`
|
3
|
D
|
О
|
I
|
J
|
L
|
4
|
I
|
Y
|
L
|
О
|
I
|
2
|
L
|
B
|
Х
|
N
|
.
|
5
|
O
|
Е
|
О
|
O`
|
.
|
Endi qator va ustunlar tartib bo`yicha orinlar almashtiriladi
N
|
2
|
3
|
1
|
4
|
5
|
1
|
О
|
V
|
K
|
М
|
G`
|
2
|
L
|
B
|
X
|
N
|
.
|
3
|
D
|
О
|
I
|
J
|
L
|
4
|
I
|
Y
|
L
|
О
|
I
|
5
|
О
|
Е
|
О
|
O`
|
.
|
N
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
1
|
K
|
O
|
V
|
М
|
G
|
2
|
X
|
L
|
B
|
N
|
.
|
3
|
I
|
D
|
О
|
J
|
L
|
4
|
L
|
I
|
Y
|
О
|
I
|
5
|
О
|
О
|
E
|
O`
|
.
|
Oxirgi jadvalga asosan shifrlangan matnni yozamiz va bloklar bo`lib chiqamiz.
Т1 = KOVMG`_XLBN._IDOJL_LIYOI_OOEO`._
VERNAM SHIFRLASH USULI
Bu usulda ishlashimiz uchun biz alifbo harflarini va bazi belgilarni 2lik sanoq tizimiga otkizib jadval tuzib olamiz.
A=00000 I=01000 Q=10000 Y=11000
B=00001 J=01001 R=10001 Z=11001
C=00010 K=01010 S=10010 _=11010
D=00011 L=01011 T=10011 ,=11011
E=00100 M=01100 U=10100 !=11100
F=00101 N=01101 W=10101 ‘=11101
G=00110 O=01110 V=10110 @=11110
H=00111 P=01111 X=10111 .=11111
Bu usulda shifirlash uchun quyidagi ishlar qilinadi. Bizga ochiq matn va kalit so`z berilgan bo`ladi.
Bizda ular quyidagicha:
M=Ochiq matin= ODILOVOYBEK
K=Kalit soz=TALABA
Biz ochiq matn va kalit sozni shunday joylashtiramizki ochiq matndagi har bir harga kalit sozning
ketma ketlikdagi har bir harfi togri kelsin. Buning uchun kalit sozni ochiq matndagi harflar soni bilan teng
bo`lguncha qayta qayta yozib chiqamiz.
M= ODILOVOYBEK
K=TALABA
Shifr matn elementlari quyidagicha topiladi. Ochiq matndagi harf va unga mos kalit sozdagi harf
jadval orqali 2lik sanoq tizimiga otkaziladi. Hosil bolgan qiymatlar ozaro xorlanib yangi element hosil
qilamiz va uni jadval orqali qaysi harfga togri kelishini topib yozib chiqamiz.
Xor amali quyidagicha amalga oshiriladi
SHIFRLASH
DESHIFRLASH
Deshifrlash jarayoni quyidagicha :
Bizga shifr matn va kalit berilgan .
C=shifr matn= `addlpv`ykel
K=Kalit soz=TALABA
Biz shifer matn va kalit sozni shunday joylashtiramizki shifer matndagi har bir harga kalit sozning
etma ketlikdagi har bir harfi togri kelsin. Buning uchun kalit sozni shifer matndagi harflar soni bilan teng
bo`lguncha qayta qayta yozib chiqamiz.
C= `addlpv`ykel
K= TALABA
Ochiq matn elementlari quyidagicha topiladi. Shifr matndagi harf va unga mos kalit sozdagi harf
adval orqali 2lik sanoq tizimiga otkaziladi. Hosil bolgan qiymatlar ozaro xorlanib yangi element hosil
qilamiz va uni jadval orqali qaysi harfga togri kelishini topib yozib chiqamiz.
Xor amali quyidagicha amalga oshiriladi:
M=Ochiq matin= Odilov Oybek
GAMMALASH USULI
Gammalash usulida biz kiril alifbosidan foydalanamiz va 0dan 9 gacha sonlarni sanoq soni bo`yicha tarriblab yozib olamiz.malumotlarga kalit ketma ket yozilib qo`shilib ketaveradi.
A=0 Л=12 Ч=24 0=36
Б=1 М=13 Ш=25 1=37
В=2 Н=14 Ъ =26 2=38
Г=3 О=15 Ь=27 3=39
Д=4 П=16 Э=28 4=40
Е=5 Р=17 Ю=29 5=41
Ё=6 С=18 Я=30 6=42
Ж=7 Т=19 У`=31 7=43
З=8 У=20 К=32 8=44
И=9 Ф=21 Г=33 9=45
Й=10 Х=22 Х=34 FORMULASI
К=11 Ц=23 _=35 С=(Т0 Т+GT)modN
T0=ODILOV_OYBEK
G=TALABA
T0=YASHIRILADIGAN MALUMOT
G=KALIT SO`ZI
C=SHIFRLANGAN MATN
N=46;
T0 O Д И Л O В _ O Й Б E К
G Т А Л A Б A T A Л A Б A
T0 T 15 4 9 12 15 2 35 15 10 1 5 11
GT 19 0 12 0 1 0 19 0 12 0 1 0
Т+GmodN 34 4 21 12 16 2 54 15 22 1 6 11
C Х Д Ф Л П В 8 О Х Б Ё К
DEMAK shifrlangan malumot
С = ХДФЛПВ8ОХБЁК
DESHIFRLASH FORMULASI : T0=(N-GT+C)modN;
N=46 - jadvaldagi belgilar soni;
T01= (46-19+34)modN=О
T02=(46-0+4)modN=Д
T03=(46-12+21)modN=И
T04=(46-0+12)modN=Л
T05=(46-1+16)modN=О
T06=(46-0+2)modN=В
T07=(46-19+54)modN=_
T08=(46-0+15)modN=О
T09=(46-12+22)modN=Й
T10=(46-0+1)modN=Б
T11=(46-1+6)modN=Е
T12=(46-0+11)modN=К
Ochiq kalitli kripto tizimlar. RSA algaritimlash
Bu usulda shifrlashimiz uchun quyidagi jadval kerak boladi.
A
|
1
|
J
|
10
|
S
|
19
|
B
|
2
|
K
|
11
|
T
|
20
|
C
|
3
|
L
|
12
|
U
|
21
|
D
|
4
|
M
|
13
|
V
|
22
|
E
|
5
|
N
|
14
|
W
|
23
|
F
|
6
|
O
|
15
|
X
|
24
|
G
|
7
|
P
|
16
|
Y
|
25
|
H
|
8
|
Q
|
17
|
Z
|
26
|
I
|
9
|
R
|
18
|
|
|
Bizga quyidagi ochiq matn berilgan biz uni jadval boyicha nomerlab olamiz
M=Odil=15 4 9 12
1) Ikkita tub son tanlab olamiz p=3 va q=11
2) Ushbu N=pq=3*11=33 sonni aniqlaymiz
3) So`ngra ϕ(N)=(p-1)(q-1)=20 sonini topamiz
4) Biror e sonni olamiz. e sonni tanlashda quyidagi shart bajarilishi kerak EKUB(ϕ(N),e)=1 e< ϕ(N)
e=7 tanlab oldisk
5) Endi shu shartni qanoatlantiruvchi d sonni topamiz ed=1mod ϕ(N)
7*d=1mod20
Bunda biz kengaytirilgan Evklid algoritimidan foydalanamiz.
Evklid
ax+by=EKUB(a,b)
a=7 b=20
20=7(2)+6 6=20-7(2)
7=6(1)+1 1=7-6(1)
1=7-(20-7(2))(1)=7-20+7(2)=7(3)-20(1)
x=3 y=1
demak bizning misol uchun d=3
Shifrlash
6) Shifrlash jarayoni esa quyidagi formula orqali amalga oshiriladi.
C= MemodN
Buyerda M sifatida ochiq matndagi har bir harf uchun mos raqamlar olinadi.
C1=157mod33=27
C1=47mod33=16
C1=97mod33=15
C1=127mod33=12
Deshifrlash
Deshifrlashda esa quyidagi formula bilan topiladi.
M=CdmodN
Bunda bizga tayyor berilgan shifr matndagi raqamlar bevosita C ni ifodalaydi.
M=273mod33=15
M=163mod33=4
M=153mod33=9
M=123mod33=12
Hosil bolgan raqamlardan ochiq matnni hosil qilamiz.
M=15 4 9 12
Do'stlaringiz bilan baham: |