Amaliy geografiya

Inson omiliBunga moddiy va ma’naviy ne’matlar yaratish uchun maxsus kasbiy tayyorgarlikka ega bo’lgan insonlar kiradi.Moddiy omil Yer va insonlar tomonidan yaratilgan barcha texnika va mehnat vositalari (inshoot,mashina,)kiradi.Mehnat qurollari.Bularga qayta ishlanmaydigan ishlab chiqarishda bevosita foydalaniladigan tabiiy moddalar kiradi (shaxtadagi ko’mir,ruda…).Yer omili.Bu tabiiy omil bo’lib unga tabiiy boyliklar, foydali qazilmalar,haydaladigan yerlar,bog’lar,o’rmonlar vaboshqalar kiradi.Kapital omili. Bu Tovar ishlab chiqarishda va xizmat ko’rsatishda ishlatiladigan barcha ne’matlar majmuasidan iborat. Kapital juda ko’p qirralarga ega,u ma’lum miqdordagi pul,inson qobiliyati,malaka va ma’lumoti bo’lishi mumkin.Tadbirkorlik omili. Bu omil 2 qismdan iborat:1.Tadbirkorlik faoliyati. 2. Tadbirkorlik qobiliyati
Ishlab chiqarishning o’zi maqsad va mohiyatiga ko’ra ikki qismga bo’linadi:
1.Moddiy ishlab chiqarish (Moddiy mahsulotlarni ishlab chiqarish va unga zarur xizmatlar ko’rsatish).2.Nomoddiy ishlab chiqarish (Moddiy bo’lmagan,aholi uchun zarur xizmatlarni yaratish-ilm,sport,tibbiyot,madaniyat…)
Ishlab chiqarishni (moddiy va nomoddiy) hududiy jihatdan tashkil etishda, joylashtirishda, albatta hudud shart-sharoitlari va omillari hisobga olinadi. Bu omillarni to'g'ri tanlay bilish ishlab chiqarishning hududiy tarkibi va tizimining rivojlanish qonuniyatlarini asoslashga imkon beradi.Ishlab chiqarish tarmoqlarini joylashtirishda geografik o'rin, ekologik omil, bozor iqtisodiyoti omillari bilan bir qatorda tabiiy (xomashyo, yoqilg'i, suv, iqlim), ijtimoiy (mehnat resurslari, is-te'molchi) va iqtisodiy (elektroenergiya, transport) omillar e'tiborga olinadi.Muayyan bir ishlab chiqarish tarmog'ini hududiy tashkil etishda barcha omillar emas, balki ulardan faqat ayrimlari yetakchi. hal qiluvchi rol o'yoaydi.
Ishlab chiqarish tarmoqlarini joylashtirishda qay'si bir omil yetak­chi ekanligini aniqlash uchun quyidagi formuladan foydalaniladi.
bu yerda K - ishlah chiqarish koeffitsenti: O - mazkur korxona yoki umuman ishlab chiqarishni hududiy joylashtirishga ta'sir etuvchi omil: M - mahsulot birligi.Ushbu formula yordamida ma’lum bir mahsulot birligini hosil qiluvchi barcha omillar alohida-alohida hisoblab chiqiladi (masalan, bir tonna shakar olish uchun qancha xomashvo, ya'ni qancha qand lavlagi ishlatiladi, qancha elektroencrgiya yoki mehnat sarflanadi). Qaysi omil bo’yicha yirik son chiqsa, odatda uning ahamiyati shuncha yuqori bo'ladi va u mazkur ishlab chiqarish tarmog'ini joylashtirishda belgilovchi, aniqlovchi vazifasini o'taydi.Shuni alohida qayd etish lozimki, ma'lum tarmoqqa kiruvchi barcha korxonalar yoki kichik '"tarmoqchalar"' uchun bittagina omil tegishli bo'lmaydi. Jumladan, mashinasoziik tarmog’iga kiruvchi ba'zi bir korxonalarni joylashtirishda xomashyo (metall) ko'proq ahamiyatga ega bo'lsa, boshqasi uchun malakali ishchi kuchi muhim omil hisoblanadi. Endi yuqorida ko'rsatilgan asosiy omillarga qisqacha to'xtalib o'tamiz.