Amaliy audit

2. Asosiy vositalar auditining ma'lumot manbalari 

Asosiy  vositalarni  auditorlik  tekshiruvdan  o`tkazishda  foydalaniladigan  manbalar 

buxgalteriya hisobining  subyektda qabul  qilingan tashkiliy shakliga ham bog`liq.  Bular:  jurnal-

---

64 

 

orderlar,  vedomostlar,  kartochkalar,  komputer  dasturlari  va  h.k  lardir.  Lekin  shuni  unutmaslik 

kerakki,  hisobning  har  qanday  shakli  sharoitida  ham  asosiy  vositalarning  harakatiga  oid 

muomalalar (kirimi, chiqimi, xojalik ichidagi siljishi, ta'mirlanishi) me'yoriy va dastlabki hujjat 

shakllari bilan rasmiylashtirilishi lozim. Asosiy vositalar auditining ma'lumot manbalari quyidagi 

jadvalda keltirilgan. 

2.1-jadval 

Asosiy vositalar auditining ma'lumot manbalari 

 

1.    O`zbekiston  Respublikasi  «Buxgalteriya  hisobi  to`g`risida»  gi  qonuni.  1996-yil  30- 

avgustda tasdiqlangan 

2.    O`zbekiston Respublikasi «Auditorlik faoliyati to`g`risida» gi qonuni.. Yangi tahrirda 2000- 

yil 26- mayda tasdiqlangan 

3.    O`zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksi (asosiy vositalarning eskirish me'yorlari) 2008y. 

4.    O`zbekiston  Respublikasi  Fuqarolik  Kodeksi.  2002-  yil  30-  avgust  holatiga  o`zgartirishlar 

bilan.  1996-  yil  29-  avgustda  257-1-  sonli  O`zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisi  qarori 

bilan 1997- yil 1- martdan kuchga kiritilgan 

5.    O`zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasining  1999-yil  5-fevraldagi  54-sonli 

«Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish bo`yicha xarajatlar tarkibi hamda 

moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi haqidagi Nizom» (2003, 2004 va 2005 yillardagi 

qo`shimcha va o`zgartirishlar bilan) 

6.    O`zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasining  «Lizing  operatsiyalarini  buxgalteriya 

hisobi  va  hisobotida  aks  etish  tartibi»  nomli  1998  yil  6  maydagi  194-sonli  qarorining  2-

ilovasi 

7.    «Inventarlash  vaqtida  aniqlangan  mol-mulkning  kamomadi  va  ortiqchasini  buxgalteriya 

hisobi  va  soliqqa  tortish  tartibi  haqidagi  Nizom».  2001-yil  20-iyunda  56G`2001-38-son 

bilan  O`zbekiston  Respublikasi  Moliya  vazirligi  va  Davlat  Soliq  qo`mitasi  tomonidan 

tasdiqlangan va Adliya vazirligida 2001-yil 23-iyulda 1054-son bilan ro`yxatga olingan 

8.    «Balansdagi  asosiy  vositalarni  hisobdan  chiqarish  tartibi  haqida  Nizom».  2001  yil  28 

fevralda 26-son bilan O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan 

9.    «2001-yil  1-yanvar  holatiga  ko`ra  asosiy  vositalarni  qaytadan  baholash  tartibi  haqidagi 

Nizom».  2001-yil  2-fevralda  RA-01G`8-6a,  17-03G`113A,  2001-32-sonlar  bilan 

O`zbekiston  Respublikasi  Makroiqtisodiyot  va  statistika  vazirligi,  Moliya  vazirligi  va 

Davlat Soliq qo`mitasi qarori bilan tasdiqlangan 

10.   Moliyaviy  hisobot  shakllarini  to`ldirish  qoidalari.  O`zbekiston  Respublikasi  Moliya 

vazirligining 2002-yil 27-dekabrdagi 140-sonli buyrug`i bilan tasdiqlangan 

11.   1-son  «Hisob siyosati va moliyaviy hisobot» nomli O`zbekiston Respublikasi Buxgalteriya 

hisobi milliy standarti (BHMS). 1998-yil 26-iyulda 474-son bilan O`zbekiston Respublikasi 

Moliya  vazirligi  tomonidan  tasdiqlangan  va  Adliya  vazirligida  1998-yil  14-avgustda 

ro`yxatga olingan. 

12.   5-son «Asosiy vositalar» nomli O`zbekiston Respublikasi BHMS. O`zbekiston Respublikasi 

Moliya  vazirining  2003-yil  9-oktyabr  114-son  buyrug`i  bilan  tasdiqlangan  va  Adliya 

vazirligida 2004-yil 20-yanvar 1299-son bilan ro`yxatga olingan 

13.   21-son  «Xojalik  yurituvchi  subyektlarning  moliyaviy-xojalik  faoliyati  buxgalteriya  hisobi 

schyotlar  rejasi  va  uni  qo`llash  haqida  yo`riqnoma»  nomli  BHMS  2002  yil  9  sentyabrda 

103-son bilan O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan va Adliya 

vazirligida 2002-yil 23-oktyabrda 1181-son bilan ro`yxatga olingan. 

14.   19-son  «Inventarlashni  tashkil  qilish  va  o`tkazish»  nomli  BHMS  1999-yil  19-oktyabrda 

EGG`17-19-  2075-son  bilan  O`zbekiston  Respublikasi  Moliya  vazirligi  tomonidan 

tasdiqlangan va Adliya vazirligida 1999-yil 2-noyabrda 833-son bilan ro`yxatga olingan 

15.   70-sonli  «Moliyaviy  hisobot  to`g`risida  auditorlik  hisoboti  va  auditorlik  xulosasi» 

O`zbekiston Respublikasi Auditorlik faoliyati milliy standarti (AFMS). 2001 yil 14 fevralda 

---

65 

 

20-soni  bilan  O`zbekiston  Respublikasi  Moliya  vazirligi  tomonidan  tasdiqlangan  va  2001 

yil 10 martda 1016-son bilan Adliya vazirligi tomonidan ro`yxatga olingan 

16.   11-son  «Ma'lumotlarni  kompyuterda  qayta  ishlash  sharoitida  audit»  O`zbekiston 

Respublikasi AFMS 1999-yil 91-sentyabrda 76-son bilan O`zbekiston Respublikasi Moliya 

vazirligi  tomonidan tasdiqlangan va 1999-yil 23-sentyabrda 823-son  bilan Adliya vazirligi 

tomonidan ro`yxatga olingan 

17.   14-son  «Xususiy  kapital  to`g`risidagi  hisobot»  nomli  BHMS.  O`zR.  Adliya  vazirligida 

2004-yil 7-aprelda 1335-son bilan ro`yxatga olingan 

18.   22-son «Chet el valutasida ifodalangan aktivlar va majburiyatlarning hisobi» nomli BHMS. 

O`zR. Adliya vazirligida 2004-yil 21-mayda 1364-son bilan ro`yxatga olingan 

19.   6-son  «Ijara  hisobi»  nomli  BHMS.  O`zR.  Adliya  vazirligida  2004-yil  22-iyunda  1374-son 

bilan ro`yxatga olingan 

20.   23-son  «qayta  tashkil  etishni  amalga  oshirishda  moliyaviy  hisobotni  shakllantirish»  nomli 

BHMS. O`zR. Adliya vazirligida 2005-yil 27-iyunda 1484-son bilan ro`yxatga olingan. 

21.   «Yuridik  shaxslar  mol-mulki  bo`yicha  soliqlarni  hisoblash  va  budjetga  to`lash  tartibi 

to`g`risida»gi Yo`riqnoma. 2002-yil 11-martda  1107-son bilan Adliya vazirligi  tomonidan 

ro`yxatga olingan 

22.   Subyektning hisob siyosati to`g`risidagi buyrug`i 

23.   Asosiy  vositalarni  hisobga  olishda  subyektda  qo`llaniladigan  analitik  va  sintetik  hisob 

registrlari 

24.   Asosiy  vositalarni  qabul  qilish-topshirish  (ichki  siljish)  dalolatnomasi  (nakladnoyi)  (AB-l 

shakl) 

25.   Ta'mirlangan,  qayta  jihozlangan  va  zamonaviylashtirilgan  obyektlarni  qabul  qilish-

topshirish dalolatnomasi (AV-2 shakl) 

26.   Asosiy vositalarni hisobdan chiqarish dalolatnomasi (AV-Z shakl) 

27.   Avtotransport vositalarini hisobdan chiqarish dalolatnomasi (AV-4 shakl) 

28.   Asosiy vositalarni hisobga oladigan inventar kartochka (AV-6 shakl) 

29.   Asosiy vositalarni hisobga oladigan inventar kartochkalar ro`yxati (AV-7 shakl) 

30.   Asosiy vositalar harakatini hisobga oladigan kartochka (AV-8 shakl) 

31.   Asosiy vositalarning inventar ro`yxati (ishlatish joylari bo`yicha) (AV-9 shakl) 

 

Auditor ushbu me'yoriy hujjatlar, hisob registrlari va dastlabki hujjatlarda asosiy vositalar 

harakatini  rasmiylashtirish  uchun  javobgar  shaxslar  imzolarining  mavjudligi  va  haqqoniyligiga 

e'tibor  qaratib,  barcha  rekvizitlarning  to`g`ri  to`lg`azilganligini  aniqlaydi.  Shuningdek, 

subyektning  hisob  siyosati  to`g`risidagi  buypuqda  bayon  qilingan  -  asosiy  vositalarni  hisobga 

olish uslubiyoti bilan tanishib chiqishi lozim. Bunda xususan quyidagilarni aniqlash zarur: 

-  obyektlarni  asosiy  vositalar  va  aylanma  mablag`lar  qatoriga  olib  borish  uchun  ular 

qiymatining belgilangan chegaralari; 

qiymatidan qat'iy nazar asosiy vositalar qatoriga olib boriladigan obyektlar ro`yxati;  

- asosiy vositalar bo`yicha amortizatsiya hisoblash usullari;  

- asosiy vositalarni ta'mirlash uchun qilingan xarajatlarni aks ettirish tartibi; 

- hisobot yilining 1-yanvar holatiga asosiy vositalarni qayta baholash ko`zda tutilganligi;  

- asosiy vositalarni inventarizatsiya qilish muddatlari;  

- asosiy vositalar mavjudligi va harakatiga doir muomalalarni hisobga olish uchun ishchi 

schyotlar rejasida belgilangan schyotlar ro`yxati. 

Asosiy  vositalar  mavjudligi  va  harakatiga  doir  muomalalarni  hisobga  olishda 

qo`llaniladigan  va  tekshiruvda  auditor  tomonidan  jalb  qilinadigan,  sintetik  va  analitik  hisob 

registrlari  buxgalteriya  hisobining  subyektda  qo`llanilayotgan  shakliga  bog`liq.  Ularga  0100-

«Asosiy vositalarni hisobga oluvchi schyotlar», 0200 – «Asosiy vositalarning eskirishini hisobga 

oluvchi schyotlar», 0300 – «Uzoq muddatli ijara shartnomasi bo`yicha olingan asosiy vositalarni 

hisobga oluvchi schyotlar» schyotlari bo`yicha sintetik hisob registrlari, sintetik va analitik hisob 

---

66 

 

bo`yicha  oborot  va  qoldiq  vedomostlari  kiradi.  Asosiy  vositalar  harakatiga  doir  muomalalar, 

odatda,  dastlabki  hujjatlarning  yagona  shakllari  bilan,  ayrim  hollarda  esa  subyektda  ishlab 

chiqilgan  va  hisob  siyosati  to`g`risidagi  buyruq  bilan  tasdiqlangan  dastlabki  hujjatlar  bilan 

rasmiylashtiriladi. 

Auditor tekshiruv mobaynida moliyaviy hisobotning quyidagi shakllaridan foydalanadi: 

- buxgalteriya balansi (1-shakl); 

- moliyaviy natijalar to`g`risidagi hisobot (2-shakl); 

- asosiy vositalar to`g`risidagi hisobot (Z-shakl); 

- pul oqimlari to`g`risidagi hisobot (4-shakl); 

- xususiy kapital to`g`risidagi hisobot (5-shakl); 

- izohlar, hisob-kitoblar, tushuntirishlar. 

Asosiy vositalar auditining obyektlari quyidagi jadvalda keltirilgan. 

 

2.2-jadval 

Asosiy vositalar auditining obyektlari 

Ko`rsatkichlar  

Ko`rsatkichlar keltirilgan 

moliyaviy hisobot shakllari 

Schyotlar nomi 

Schyo

tlar 

1-shakl  3-shakl  4-shakl 

Satr 

Satr 

Satr 

1 

2 

3 

4 

5 

Asosiy vositalar: 

Boshlang`ich (qayta tiklash) qiymati 

0100, 

0300 

 

010 

 

 

Eskirish summasi 

0200 

011 

 

 

qoldiq (balans) qiymati (satr. 010-011) 

 

012 

 

 

Asosiy vositalarning boshlang`ich qiymati, 

jamg`arilgan eskirish va qoldiq qiymati 

to`g`risida ma'lumot 

 

 

 

010-

160 

 

Ishlab chiqarishdagi asosiy vositalar 

 

 

171 

 

Noishlab chiqarishdagi asosiy vositalar 

 

 

172 

 

Yil davomida sotib olingan asosiy vositalar 

 

 

180 

 

Asosiy vositalarni sotib olish va sotish 

0820 

 

 

060 

 

Buxgalteriya balansi (1-shakl) da subyektga mulkiy huquq asosida, tezkor boshqaruv va 

xojalik  yuritish  uchun  taalluqli  bo`lgan  asosiy  vositalar,  uzoq  muddatli  aktivlar  bo`limidagi 

asosiy vositalar moddasida boshlang`ich qiymati, eskirish va qoldiq qiymatlari bo`yicha batafsil 

beriladi.  Asosiy  vositalar  balansda  netto  baho,  ya'ni  qoldiq  qiymati  bo`yicha  aks  ettiriladi 

(belgilangan tartibga muvofiq qiymati qoplanmaydigan (amortizatsiya hisoblanmaydigan) asosiy 

vositalar obyektlaridan tashqari).