Amaliy audit

Moliyaviy hisobot auditi 

1. Tekshirishdan 

belgilangan maqsad 

Amaliy 

 audit 

---

520 

 

omborlar va boshqa saqlash joylaridagi hisobi, mulklarning saqlanishi, hisob-

kitoblar holati va korxona moliya-xo’jalik faoliyati hamda uning natijalariga 

sezilarli ta’sir ko’rsatadigan boshqa ko’plab holatlarni qamrab oladi. Shuning 

uchun auditorlik hisobotida korxona moliya-xo’jalik faoliyati va uning natijalariga 

bevosita ta’sir-ko’rsatadigan, hamda hisob ma’lumotlari va hisobot ko’rsatkichlari 

ishonchliligini pasaytirishiga olib keladigan, mehnatni va ishlab chiqarishni tashkil 

etishdagi katta kamchiliklarni bartaraf etishga qaratilgan tavsiyalar berilishi lozim.  

Agar  audit  oldiga  xo’jalik  tizimiga  yuqori  samaradorlik  va  mehnat 

unumdorligi  darajasiga  chiqish  uchun  yordam  berish  maqsad  qilib  qo’yilgan 

bo’lsa, ichki xo’jalik auditorlarining kuchi bilan ichki xo’jalik nazorati usullarining 

samaradorligini  testdan  o’tkazish  operatsion  auditning  elementini  tashkil  qiladi. 

Masalan,  xodimlarning  kvalifikatsiya  darajasini  tekshirish  -  bu  ham  operatsion 

audit,  agar  masala  faqat  kompaniya  o’z  mahsulotini  samarali  va  unumli  ishlab 

chiqarayotgan yoki yo’qligini aniqlashga qaratilgan bo’lsa. 

Quyida  ko’rib  o’tiladigan  farqlardan  tashqari,  yana  shuni  aytish  kerakki, 

moliyaviy  hisobot  auditi  o’tgan  davrni  hisobga  olib  ish  yuritsa,  operatsion  audit 

xo’jalik faoliyatining kelajagiga taalluqli bo’ladi. Masalan, operatsion audit tufayli 

xom-ashyolarni  sotib  olishda  xarajatlarni  kamaytirish  uchun,  biron-bir  mahsulot 

minimal narxda xarid qilinayotganligi yoki yo’qligini baholash mumkin. 

Ichki xo’jalik nazoratni baholashda moliyaviy hisobot auditi bilan operatsion 

audit o’rtasida ikkita muhim farq mavjud: 

1. 

Ichki xo’jalik nazoratni testdan o’tkazish va baholash maqsadlaridagi 

farq; 

2. 

Ularning ish ko’lamidagi farqi. 

Moliyaviy hisobot auditida ichki xo’jalik nazorat tizimini baholashdan asosiy 

maqsad - bu tekshiruv masshtablarini aniqlashdir. Operatsion audit uchun esa 

bu maqsad shu nazorat tizimining unumdorligi va samaradorligini baholashdan 

hamda ma’muriyat uchun tavsiyanomalar berishdan iborat. 

Ichki  xo’jalik  nazoratini  baholash  moliyaviy  hisobot  auditida  moliyaviy 

hisobotning  aniqligiga  ta’sir  etuvchi  savollarga  javoblar  bilan  chegaralangan 

bo’lsa,  operatsion  auditda  nazoratning  har  qanday  turi  samaradorlik  va 

unumdorlikka  ta’sir  etishi  ko’rib  chiqiladi.  Masalan,  operatsion  auditda 

mahsulotlarning  reklama  kataloglaridan  foydalanish  oqibatidagi  haqiqiy  unumni 

aniqlash  uchun  marketing  bo’limlari  foydalanadigan  hisob  siyosati  va 

muolajalarini o’rganib chiqish mumkin. 

Unumdorlik va samaradorlik nuqtai nazaridan ichki xo’jalik nazoratiga baho 

beruvchi  operatsion  auditning  uchta  asosiy  kategoriyalari  mavjuddir.  Operatsion 

auditning turlarini quyidagi 14.2-chizmada ko’rsatishga harakat qilamiz: 

---

521