Amaliy audit

Bank kreditlari auditining obyektlari 

 

Ko`rsatkichlar 

Ko`rsatkichlar keltirilgan 

moliyaviy hisobot shakllari 

Nomi 

Schyotla

r 

1- shakl 

2- shakl 

4- shakl 

Satr 

Satr 

Satr 

1 

2 

3 

4 

5 

Uzoq muddatli bank kreditlari 

7810 

570 

 

 

Uzoq muddatli qarzlar 

7820 

580 

 

 

Qisqa muddatli qarzlar 

6820 

740 

 

 

Foizlar shaklidagi xarajatlar 

 

 

180 

 

Valuta kursi farqidan daromadlar 

 

 

150 

 

Olingan va to`langan foizlar 

 

 

 

110 

Uzoq va qisqa muddatli kredit va qarzlar 

bo`yicha pul tushumlari va to`lovlari 

 

 

 

150 

Investitsion faoliyatning sof pul kirimi va 

chiqimi 

 

 

 

100 

 

Bularni tekshirish uchun auditorga korxonada qo`llanilayotgan buxgalteriya 

hisobi shakliga xos quyidagi sintetik va analitik hisob registrlari taqdim qilinadi: 

- agar jurnal-order shakli qo`llanilsa, 4 va 12 jurnal-orderlar; 

-  agar  hisob  ishlari  komputerlashtirilgan  bo`lsa,  6810,  6840,  7810,  7820, 

7830  va  7840  -  schyotlar  bo`yicha  komputer  shakllari,  analitik  vedomostlar  va 

bosh daftar. 

Tekshiruvning  ushbu  sohasiga  kirishishdan  oldin  auditor  kredit  va  qarz 

shartnomalari o`rtasidagi asosiy farqlarni bilishi lozim. 

---

248 

 

21–son  BHMS  ga  muvofiq,  kredit  va  qarzlardan  foydalanganlik  uchun 

to`lanadigan  foiz  to`lovlari  moliyaviy  faoliyatga  doir  chiqimlar  tarkibida  hisobga 

olinishi,  ya'ni  moliyaviy  natijalarga  -  9610  -  «Foiz  ko`rinishidagi  xarajatlar» 

schyotining  debetiga  olib  borilishi,  soliqqa  tortish  maqsadida  esa  foyda  solig`i 

bo`yicha qonunchilik talablariga muvofiq hisobga olinishi lozim. 

Foizlarni  hisobga  olishning  shunga  o`xshash  tartibi  ishlab  chiqarish 

zaxiralari sotib olish uchun olingan qarz mablag`lari bo`yicha ham qo`llaniladi. 4-

son «Tovar-moddiy zaxiralari» nomli BHMS ga muvofiq, korxonalar kredit uchun 

to`lovlarga  doir  xarajatlarni,  agar  bular  sotib  olish  bilan  bog`liq  bo`lsa,  moddiy 

ishlab  chiqarish  zaxiralarining  haqiqiy  tannarxiga  qo`shiladi.  Bu  tartibga  sotib 

olingan  tovar  moddiy  zaxiralarni  omborga  kirim  qilinishiga  qadar  rioya  qilishi, 

so`ng esa foizlar odatdagi tartibda hisobga olinadi. 

Kredit  va  qarzlarni  hisobga  olishning  tashkil  etilishini  tekshirishda  auditor 

olingan  kreditlar  bo`yicha  qoldiqlar  qanday  baholanayotganligini  ham  aniqlashi 

zarur.  Auditor  kreditlarning  maqsadga  muvofiq  sarflanishini  va  ssuda  qarzlarini 

qaytarish  tartibini  (pul  mablag`lari  ko`rinishida,  veksel  berish  yo`li  bilan,  o`zaro 

qarz  surishish  orqali)  aniqlashi  kerak.  Kreditlarni  qaytarishning  to`liqligi  va  o`z 

vaqtidaligini auditor bank ko`chirmalari bo`yicha tekshiradi. 

7810  -  «Uzoq  muddatli  bank  kreditlari»  schyoti  bo`yicha  uzoq  muddatli 

kreditlarning  qaytarilishigacha  12  oy  to`lmasdan,  hisobot  tuzishda  qaytarilmagan 

qoldiq qisqa muddatli qarz tarkibida ko`rsatiladi. 

Auditor  kreditlar  bo`yicha  muddati  o`tib  ketgan  qarzlar  mavjudligini 

tekshiradi, o`z vaqtida qaytarilmaslik sabablarini va ularni qaytarish uchun qanday 

choralar  ko`rilayotganligini  aniqlaydi.  Bunda  bank  ssudalari  bo`yicha  muddati 

o`tib ketgan qarzlar mavjud bo`lganida kreditlar uchun foiz stavkalarining qanday 

ko`tarilib borganini aniqlashi zarur. Chunki bu korxona daromadlariga salbiy ta'sir 

ko`rsatadi.  6810  -  «Qisqa  muddatli  bank  kreditlari»  yoki  7810  -  «Uzoq  muddatli 

bank  kreditlari»  schyotlari  bo`yicha  5110  -  «Hisob-kitob  schyoti»  5210  - 

«Mamlakat  ichidagi  valuta  schyotlari»  bilan  bog`langan  debet  yozuvlarini  tahlil 

qilib, auditor olingan kreditlarning o`z vaqtida qaytarilishini tekshiradi. 

Amaliyotda  auditor  ayrim  kreditlarning  muddati,  bir  yoki  bir  necha  marta 

uzaytirilganligini  uchratishi  mumkin.  Bunday  hollarda  auditor  kreditlarni  o`z 

vaqtida qaytarish imkoniyati haqida va ko`rilgan zararlarning hajmi to`g`risida fikr 

bildirishi lozim.  

Auditor  kreditlarning  qaytarilishi  ta'minlanganligi  masalalariga  ham  e'tibor 

qaratishi  zarur.  Kafolat  xati,  qimmatli  qog`ozlar,  tovarlar  va  boshqa  mulklarni 

garovga  qo`yish  kredit  ta'minotining  asosiy  turlaridir.  Shulardan  garov 

to`g`risidagi  shartnomalar  keng  tarqalgan.  Bunda  quyidagilarni  tekshirish  zarur: 

garov to`g`risidagi shartnomaning haqqoniyligi, uning yuzaki tuzilmaganligi, unda 

garovga qo`yilgan mulklarning qanchalik aniq ko`rsatilganligi va hokazo. 

Kreditlar  hisob-kitob  schyoti  yoki  valuta  schyotidan  pul  o`tkazish,  hamda 

qimmatli qog`ozlarni berish yuli bilan qaytarilishi mumkin. 

Auditor  kreditlardan  foydalanganlik  uchun  foiz  summalarining  qanday 

schyotlarda aks ettirilganligi yoki qaysi manbalar - moliyaviy natijalar yoki boshqa 

manbalar hisobidan qoplanganligini tekshiradi. 

---

249